Улахан суол оҥоһуллан, онуоха-маныаха диэри үрэхтэри туоруур муоста туран, Бүлүү аартыгынан сырыы дьыл кэмиттэн тутулуга суох субуллан олорор. Тобус-толору киһини тиэммит массыыналар төттөрү-таары быыстала суох айанныыллар. Уопсайынан, сиринэн дьону таһар, илдьэр-аҕалар өҥө сулууспалара ардах кэннинээҕи тэллэй курдук элбэхтэр. Тыа сиригэр дьоҕус урбаан сайдара, дьон үлэлэнэрэ туох куһаҕана кэлиэй?! Ол гынан баран, бу өҥөбүт үлэтигэр-хамнаһыгар, эппиэтинэһигэр, эбэһээтэлистибэтигэр боппуруостар үөскүүллэр.

Соторутааҕыта мин алларанан Сунтаарга баран кэллим. Бараары эрэй бөҕөнү көрбүппүн өтөрүнэн умнубатым буолуо. Массыынабыт субу-субу алдьан да алдьан. Ааммыт сэгэйэ сылдьар аһаҕастаах буолан, аара суолга баар быылы “биирин да ордорбокко” барытын сиэн тиийдибит. Биир тылынан эттэххэ, “өҥө” да дэнэр кыаҕа суох өҥө этэ. Ол гынан баран, билэр суоппарым буолан, туох баар санаабын барытын малтаччы этэн баран харчыбын төлөөтүм. Дьиҥинэн, атын киһи эбитэ буоллар итинник кэбилээн аҕалбытын иһин төттөрү суоппартан харчы көрдүө этэ. Ити курдук, соторутааҕыта биһиги эрэдээксийэбитигэр мөлтөх суоппар буруйунан массыына саахалыгар түбэһэн эчэйбит Ирина Сивцева диэн Сунтаар олохтооҕо кэлэ сырытта. «Өлүүнү кытары сырсыы» диэн төбөлөөн бүтүн тэтэрээт суругу хаалларбыт: — Киһи олоҕо сап саҕаттан тутулла сылдьарын бэйэҕэр тирээн кэллэҕинэ эрэ өйдүүгүн. Мин билигин массыына саахалыгар түбэһэн балыыһаҕа эмтэнэ сытабын. Оҕобунуун тыыннаах хаалбыппытыгар таҥараҕа махтал. Эт-хаан эчэйиитэ оһуо, ол эрээри кэлин тугунан биллэриэ биллибэт. Саас-сааһынан кэпсээтэххэ маннык. Мин Сунтаарга олоробун. Биллэрин курдук, сылы эргиччи сылдьар суол оҥоһуллан Бүлүү эҥээр дьоно абыранныбыт. Маны сэргэ, дьону тиэйэр, таһар өҥөнү оҥорор таксилар баар буолбуттара син ыраатта. Мин бу эчэйиэм иннинэ улаханнык кыһаллыбакка, Сунтаар-Дьокуускай икки ардыгар таксинан элбэхтик айанныыр этим. Өссө кыра оҕобун илдьэ сылдьааччыбын. Билигин кэлэн санаатахпына, олус да сэрэҕэ суох сылдьар эбиппин. Санаан көр, хаһан да көрбөтөх билбэт киһигэр (үксүгэр суоппарбыт олох да оҕочоос буолар ээ) доруобуйаҕын, олоххун бүк эрэнэн туттаран кинини кытта ыраах айаҥҥа турунаргын. Суоппардар ортолоругар араас киһи баар. Үчүгэй да суоппардар бааллар эрээри... Ырыынак сокуонунан, өҥө оҥорооччу уонна өҥөнөн туһанааччы икки ардыларыгар өҥө уонна өҥө иһин төлөбүр сыһыана үөскүүр. Оччотугар такси сулууспата, диспетчер айанныыр дьоҥҥо сынньалаҥ айаны эрэ буолбакка, доруобуйаларыгар уонна олохторугар куттала суох айаны мэктиэлиэхтээх уонна тэрийиэхтээх. Сатаан дьаһаннахха – бу кыаллар суол. Кытаанах ирдэбил наада. Харчы эрэ хомуйар туһуттан саарбах туруктаах көлөлөргө дьону олордон ыыталыыры бопсуохха. Диспетчердэрбит бэйэлэрин өлүүлэрин бырыһыаннаан ылан баран эн ханна да тиий, хайдах да буол, эргийэн-хайыһан көрбөттөр. Үксүгэр оннук буолар. Тоҕо диэтэххэ, кинилэргэ дьон оннугар харчы көстөр. Ырыынак буоларын быһыытынан түһэрсэр баа буолбатах. Онуоха өҥө оҥорооччуларбыт: «Оччоҕо сөмөлүөтүнэн барыҥ ээ», — диэн бэлэм хоруйдаах буолаллар. Тэҥнэһиэҥ дуо, сөмөлүөтүнэн кыайан барбат буолан баран сөбүлэһэргэр эрэ тиийэҕин. Инньэ гынан, эйигин босхо илдьэн эрэр курдук сыһыан үөскүүр. Маннык көстүү биһиги Сунтаарбытыгар эрэ баар буолбатах эбит. Маннык үлэлээх-хамнастаах таксилар улуустарга барыларыгар кэриэтэ көстөллөр. Элбэх киһи итинник этэрин балыыһаҕа сытан иһиттим. Онон бу кыһалҕа күүскэ турбута саарбаҕа суох. Баҕар, таксинан аахсар кыаҕа суох иккис суортаах дьон айанныыллар дии саныыллара буолуо. Мин 10 саастаах оҕобун медкииҥҥэ сүрэҕин көрдөрө диэн, атырдьах ыйын 5 күнүгэр «Куйаар» такси сулууспатыгар сакаас оҥорон икки улахан киһи, 4 оҕо буолан Дьокуускайга айаннаатыбыт. Икки суоппардаахпыт. Массыынабыт алта миэстэлээх омук микрооптуобуһа. Айдаан төрдө ол буолла. Суоппардарбыт: «Барыта оҕолор, харчыбытыгар сүүйтэрэбит», — диэн үөхсүү, кыыһырыы бөҕө. Инньэ гынан, икки улахан киһини эбии ыллылар. Биһиги барсар баҕалаах дьон олорсон иһэбит. Айаммыт устатын тухары, ол аата, биир суукка эргиччи, салон иһэ хайдарынан рэп-муусука. Тугу эмэ саҥаран көрөөрү гыннахха өлөр өстөөхтөрүн курдук өтөрү-батары көрүү үлүгэрэ. Син айан бөҕөнү айаннаабытым эрээри, өссө итинник куруубай, ньүдьү-балай дьоҥҥо түбэһэ илигим. Ол гынан, син этэҥҥэ, куораппытын буллубут. Аны түһэрбитигэр дьүөгэбиттэн үс састаах оҕоҕор билиэт аҥаарын 1250 солкуобай төлөө диэн турдулар. Биһиги соһуйдубут, наллаан быһаарсан көрдүбүт да — туһа суох. Уһун суолу быһа көтөхтөрөн кэлбит оҕоҕо төлөттөрө сатаан ыгыы-түүрүү бөҕө. Маат-куут кэрээнэ суох үрдүбүтүгэр кутулунна. Чаас аҥаара таһаҕаспытын биэримээри туттулар. Быһата кырбамматыбыт эрэ. Ама да харчы баҕалааҕын иһин... Өскөтүн Сунтаартан кэлэргэр ханнык такси сулууспатынан айанныыргын хонтуруоллуоххун сөп эбит буоллаҕына, куораттан төннүү улахан моһуок эбит. Кэлбит наадабытын ситэн дьиэбитигэр төннөөрү атырдьах ыйын 12 күнүгэр киэһэ «СТС» ханаалга тахсар биллэриинэн эрийдим. Чаас аҥаара да буолбата, омуннаабакка эттэххэ «төлөпүөн нөҥүө түүрэйдээһин” саҕаланна. Оннук 12 чааска диэри салҕанан барда. Кэнникинэн бэйэбин күрэххэ түбэспит куобах курдук сананным. Өрүһүнээри биир түбэспит нүөмэртэн ыйытан, «туймаадаларбыт» диэбиттэригэр сакаас биэрдим. Нөҥүө күнүгэр, атырдьах ыйын 13 күнүгэр, кырдьык-хордьук «баарбын-суохпун» ыйыталаһаллар. Быыһыгар бэйэм эмиэ ыйыталаһабын. Инньэ гынан, киэһэ 19 чаас саҕана кэлэн ыллылар. Оҕом биһикки дойдулаан эрэр дьон үөрэ-көтө тахсан олорунан кэбистибит. Массыынабытыгар толорубут. Суоппарбыт эдэр уол. Син этэҥҥэ айаннаан иһэн сотору-сотору көлүөһэбит алдьанан моһуок бөҕө буоллубут. Ол да буоллар айанныыбыт. Орто Сурду ааһан баран түүн утуйбатах дьон нуктуу олоробут. Биирдэ өйдөммүтүм, дьон хаһыыта, буор, өстүөкүлэ, тимир тыаһа... Оо, алдьархай! Массыынабыт суолтан аллара кулахачыйан түһэн эрэр эбит. Онтон өйдөммүтүм — массыынаҕа баттата сытар эбиппин. Ыарыыбыттан хаһыытыыбын. Хата, дьон тута саба түһэн массыынаны өрө анньан таһаардылар. Ол тухары санаам – оҕобор. Оҕом, хата, таҥара көмөтүнэн, этэҥҥэ. Бу суруйа олорон дьэ өйдүүбүн, бэрт кыранан өлөр өлүүттэн төлө көппүппүн. Ол санааттан куйахам күүрэр, сүрэҕим ыалдьар. Манан мин тугу этээри гынабыный?! Маннык түбэлтэ, өссө ыарахан содуллаах буолааччы. Ким баҕарар оннукка түбэһиэн сөп. “Биһиги” саахалбытыгар биэс киһи араас туруктаах эчэйиини ылбыта. Кутталтан уйулҕа эчэйиитин ааҕа да барыллыбат. Инникитин саахалы, дэҥи-оһолу таһаарбат туһуттан такси өҥөтүн оҥорооччуларга кытаанах ирдэбили туруоруохха наада. Манна аҥаардас суоппар эрэ буолбакка, диспетчер эмиэ тэҥ эппиэтинэстээх буоларын, онно ГАИ сулууспата эмиэ кыттыһарын ирдиэххэ. Баар балаһыанньа көрдөрөрүнэн, диспетчердэр айанньыттары бэйэ-бэйэлэригэр бырыһыаҥҥа «атыылыыллар» эбит. Уонна ханнык такси өҥөтүнэн туһанан эрэргин хантан билиэҥий?! Миигин кытта биир саахалга түбэспит уолга «Марго» сулууспата диэбиттэр, оттон миэхэ «Туймаада». Онон ханнык такси буоларын бэйэлэрэ эрэ билэн эрдэхтэрэ. Мин биир дойдулаахтарбар, өрөспүүбүлүкэм дьонугар-сэргэтигэр туһаайан этиэм этэ. Такси өҥөтө бу биһиги күннэтэ туһанар өҥөбүт, онон эһиги өйдүөх тустааххыт. Бэйэбит бырааппытын көмүскэнэр, бэйэбитигэр ытыктабыллаах сыһыаны ирдиир эрэ буоллахпытына балаһыанньа тупсуоҕа. Эһиги үлэлээн ылбыт харчыгытынан айанныыргытын умнумаҥ. Суоппартан массыынатын түргэнин хааччахтыырыгар, арыый бытаардарыгар, миэстэтин таһынан киһини ылбатыгар, суоппар соҕотох буоллаҕына утуйа түһэн ыларыгар тиийэ ирдээҥ. Айанньыттар баар буолан кинилэр үлэлээхтэр. Диспетчер айаҥҥа киһи эрэ булааччы оруолун толорбокко, дьиҥнээх диспетчер буолуохтаах. Ол эбэтэр, массыына тэхиниичэскэй туругун кытта билиэхтээх. Биһиги айаннаан испит массыынабыт туруга мөлтөх буолан саахал тахсыбытын, Бүлүү улууһун ГАИ-тын үлэһиттэрэ чопчулаабыттара. Аны суол саахала элбээн иһэрин, онно таксистар быһаччы “өҥөлөөхтөрүн” дьиксинэн туран бигэргэппиттэрэ. Ордук элбэх саахал Хампа — Орто-Сурт икки ардыгар бэлиэтэнэр эбит. Манна суола көнө, онон суоппардар харах тэстэринэн көтүтэн эрдэхтэрэ. Санаан көрүҥ, төһөлөөх киһи күн аайы айаҥҥа турунарын. Этэргэ дылы, иннилэригэр туох күүтэрин айбыт таҥара бэйэтэ эрэ билэн эрдэҕэ. Айаммыт «өлүүнү кытта сырсыыга» кубулуйбатын туһугар, бары даҕаны бэйэ-бэйэбитигэр киһилии сыһыаннаһыахха. Оччоҕо эрэ дэҥ-оһол сүтүө, өлүү-сүтүү суох буолуо. Киһиэхэ саамай күндүтэ – биирдэ бэриллэр олоҕо. Харчы сырсыытыгар ону умнуллуо суохтаах. Эрэдээксийэ: Бу сурук ааптара билигин даҕаны балыыһаҕа сытар. Саха сирин тыатын улуустарыгар сылдьар такси өҥөтө быстар мөлтөҕүн туһунан бэрт элбэхтик истэбит, бэйэбит да көрөбүт. Ол курдук, суолга арыгылаан баран ампаалыктаныы (“таксист” дуома сааланара-быһахтанара эмиэ баар буолар үһү!); олорсон иһэр дьоҥҥо аахсар киһи суох буоллаҕына ньүдьү-балай киэбирии, күргүйдээһин, кырбаары тииһигирии; тиийэн баран эрдэ болдьоһуллубут харчыттан элбэҕи ыла сатааһын; утуктуу-утуктуу айаннааһын; “утуктуубун” диэн ааттаан тус бэйэ сөбүлээн истэр (үксүгэр, олус куһаҕан) муусукатын холбооһун; алдьан да алдьан буолуу бэрт дэлэй буолар эбит. Тоҕо биһиги, сахалар, өҥөбүт ити дьүһүннээх мөлтөх хаачыстыбалаах буолуохтааҕый? Туруорсуохха, мөлтөх таксилары үҥсүөххэ-харсыахха, миэрэҕэ тиксэриэххэ, көннөрүөххэ (муҥ саатар, аатын ааттаан хаһыаттыахха) наада. Оччоҕуна айыы сирин ардаҕырдан, күн сирин көлбөҕүрдэн сылдьыбыт көлдьүн таксилар сыыйа суох буолуохтара, айыы аартыга арыллыа, суолбут тобуллуо. Бу боппуруоһунан ким дьарыктанарый? Анал сулууспалар хаһан манна болҕомтолорун ууруохтарай?

kyym.sakha.ru
03.09.2010 10:45 | оригинал статьи | просмотров: 19325