Уһук Илин экэниэмикэтэ, сүнньүнэн, сырьену тас дойдуга атыылыыр хайысхалаах. Онон табаары кубулутуу (переработка) эйгэтин күрэстэґэр таґыма намыґах. Судаарыстыба, биллэн турар, экэниэмикэ итинник тутулун тосту уларытар суоллары тобулар.
РФ Бэрэсидьиэнин уонна Бырабыыталыстыбатын быґаччы ійібүлүнэн, Уґук ИлиІІэ инвестиция бідіІ бырайыактара үлэлииллэр, ол түмүгэр экэниэмикэ кірдірүүтэ тупсар. Бэрт сотору Уґук Илиннээҕи уокурук (ДФО) экэниэмикэтин сайдыытыгар судаарыстыба уонна кэтэх тэрилтэлэр кыттыгас үлэлэрин хааччыйарга 3 трлн солк. кэриІэ кірүллүі.
Итинэн бүппэт: ДФО аІаардас баараҕай бырайыактарыгар 9 триллионтан тахса кірүллүіхтээх. 2025 с. диэри Уґук Илин уонна Байкал эрэгийиэнин социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын стратегиятыгар итиччэ үп угуллара былааннанар.
Инвестиция сүрүн ілүүскэтин аныгы инфраструктураны тэрийиигэ туґуланыа. Ол сайдыыта ИлиІІи Арассыыйа бырамыысыланнаґыгар, о.д.а. хайысхаҕа үбү тардарга кіміліґүі. Онон айан суолун, тимир суол ситимин, муора уонна салгын пуортарын тутууга үтүмэн үп кутуллар.
Сорох бырайыак бэлиэр үлэлии турар: «Илин Сибиир-Чуумпу Байҕал» турба, «Сахалин-Хабаровскай-Владивосток» гаас ситимэ, АТЭС-2012 саммит (үрдүкү салалта кірсүґүүтэ) тутуулара. Кітір аал тутуутун салаатыгар үрдүк технологиялары туґаныы, байыаннай уонна гражданскай бородууксуйаны саІалыы, күрэстэґэр кыахтаах гына оІоруу бідіІ бырайыактара үлэлииллэр. Балаҕан ыйыгар «Чита-Хабаровскай» айан суола тутуллан бүтүіҕэ.
СаІа, аныгы бородууксуйаны оІорор инновация уонна оІорон таґаарыы дьоҕус кииннэрэ, технопаркалар сайдыахтаахтар. Кэнэҕэґин манна үірэх уонна билим кииннэрэ тэриллиэхтэрэ, балар «идиэйэ-технология-табаар-іІі» ситиминэн, технология уонна маркетинг чинчийиитин ыытыахтара.
Аан бастакынан, биллэн турар, айылҕа баайын туґаныахпыт, ол эрээри манна сыґыаммытын уларытыахпыт. Сир баайын кіннірү хостоон ылыы тохтуоҕа.
Холобур, Саха сирин соҕуруу іттүгэр гидроэнэргиэтикэ уонна бырамыысыланнас эбийиэктэригэр олоҕуран (сүнньүнэн, айылҕа гааґын, апатиты, чоҕу, тимири, урааны, маґы таІастааґынынан дьарыктаналлар), бырамыысыланнас бідіІ оройуона тэриллиэҕэ. Оттон АрҕааІІы Саха сирэ ньиэп, гаас, гелий, алмаас хостооґунун, маґы таІастааґын сайдыыларыгар олук ууруо.
Хабаровскай кыраайга «агломерация» тэрийэр этии баар. Суол-иис манна түмүллүі, бырамыысыланнас уонна үлэ сайдыылаах киинэ тэриллиэ. Ванинотааҕы кілі-бырамыысыланнас киинин тэрийии Уґук Илин экэниэмикэтигэр ураты суолталаах. Сэбиэскэй Хомо (Гавань), іскітүн үлэни сіптііх суолунан ыыттахха, уруккутун курдук Чуумпу байҕал кытылыгар уу аалын ірімүіннүүр бідіІ база буолуохтаах.
Владивосток агломерацията салалта, кілі, инновация, үірэх, туризм киинэ буолуо. Арассыыйа Азия-Чуумпу байҕал дойдуларын кытары ыкса алтыґыыта манна сүрүннэниэ.
Уу аалын бырамыысыланнаґа букатын саІалыы сайдыахтаах. Кэриэйэ уонна Сингапур үбүлээґининэн, уу аалын оІорор икки собуот тутуута саҕаланна. Манна 100-түү туонна уйуктаах платформалары, танкердары, гааґы тиэйэр ааллары оІорор буолуохтара. «Уґук Илиннээҕи уу аалын тутуу уонна ірімүіннээґин киинин» чэрчитинэн, Хабаровскайдааҕы, Комсомольскайдааҕы, Камчаткатааҕы собуоттарга сакаас бэриллиэ.
Арассыыйа уонна Кытай кыраныыссатыгар, икки дойду кыттыґыытынан, бырамыысыланнас пааркалара тэриллиэхтэрэ. ИлиІІи порт базатыгар тас дойдулары кытта алтыґар экэниэмикэ зоната тірүттэниэ. Бу муора комплексын (порт-хаб) сайдыытыгар олук ууруо.
Амур уобалаґыгар БАМ тулатынааҕы айылҕаҕа болҕомто ууруллуо. Манна кыґыл кімүстээх, титаннаах-магнетиттаах уонна апатиттаах сирдэри туґаҕа таґаарыы, маґы таІастааґын сайдыаҕа. Онуоха Байкал-Амур тимир суола іссі элбэх кілінү аґардар кыамтата улаатыахтаах, ону сэргэ илиІІи портар сайдыахтаахтар. БАМ аттынааҕы сир-уот сайдыыта үлэни тупсарарын таґынан, саІа үлэ миэстэлэрин тэрийиигэ, ИлиІІи Арассыыйаҕа экэниэмикэ саІа курдааґынын тэрийиигэ тіґүү буолуо.
Амур тыатын хаґаайыстыбата Уґук Илини аґынан-үілүнэн хааччыйыыга сүрүн күүс буолуохтаах. Онуоха тыа хаґаайыстыбатын бородууксуйатын оІорон таґаарыы, АПК-ҕа аналлаах массыына тутуута, істүікүлэ уонна химия бырамыысыланнаґа күүскэ сайдыахтаах. Итини сэргэ Амур уобалаґыгар тутулла турар космодромІа дьиІнээх космос кластера тэриллиэхтээх.
Камчатка кэскилэ балык булдун, хайа бырамыысыланнаґын, энэргиэтикэни уонна туризмы кытары ыкса ситимнээх.
МагадаІІа хайа бырамыысыланнаґын кластера тэриллиэ. Манна күндү, іІнііх уонна хара металлары хостооґун улаатара күүтүллэр.
СоҕурууІІу Сахалин нефтегазохимическай, биоресурсно-логистическай ситимнэр, ону сэргэ таас чоҕу хостооґун киинэ буолуо. Сахалиннааҕы ньиэп-гаас зоната олохтоох уонна быстах (баахта) біґүілэктэр тулаларыгар түмүллүі.
Курил зоната айылҕа баайын чілүгэр түґэриигэ туґуланан сайдыа.
Еврей автономнай уокуругар хайа бырамыысыланнаґын кластера баар буолуо. Кимканнааҕы, Сутардааҕы уонна Костеньгинотааҕы тимир уруудалаах сирдэр туґаҕа тахсыахтара. Ол чэрчитинэн сылга 6 міл. т. таІастыыр хайа-байытар кэмбинээт уонна тимири уґаарар собуот тэриллэр.
Чукоткаҕа сир баайын хостооґун, геология чинчийиитэ күүґүрүі.
Биир чугас кэмнээҕи былаан – Саха сирин (ЧайыІда) уонна Илин Сибиир (Ковыктинскай) суотугар Уґук Илини гааґынан хааччыйыы. Бу сирдэр гаастара-ньиэптэрэ салгыы Кытайга, икки Кэриэйэҕэ, Монголияҕа утаарыллыа.
Јскітүн, «Уґук Илин уонна Байкал 2013 сылга диэри» ФЦП үбүн 90 %-на инфраструктураны тэрийиигэ уонна сайыннарыыга туґуламмыт буоллаҕына, инвестиция саІа былааныгар индустрия, аныгылыы хааччыйыы (сервис) сайдыыта, үлэґит киґи кыаҕын (человеческий капитал) ірі тутуу киирэ сылдьар. Маныаха 2012 сыллааҕы АТЭС тэрийиитигэр уонна «Владивосток куорат – АТР дойдуларын ситимниир аан дойдутааҕы киин» тосхолу үлэҕэ киллэриигэ туґуламмыт үлэлэргэ ураты болҕомто ууруллар. Бу бырайыак олоххо киирэригэр үгүс эрэгийиэн, национальнай уонна тас дойдулар хампаанньаларын күүґэ-уоҕа түмүллүі.
ДФО экэниэмикэтин сайдыытыгар олохтоох билим базатын тэрийии (федеральнай университет, инновацияҕа олоҕурбут билими сайыннарыы) кіміліґүі. Экэниэмикэ кэскиллээх оІорон таґаарыыга олоҕуруохтаах. Ону аныгы кэм, билиІІи олохпут ирдиир. Онон Уґук Илин кэлим сайдыытын экэниэмикэ кыаҕын туґаҕа таґаарыыны сэргэ, дьон сэргэ олоҕо уйгулаах буоларын ситиґии түстүіҕэ.
Комментарии
Сообщение:
Отправить Отмена