КПМО (комплексный проект модернизации образования) диэн эксперимеҥҥэ өрөспүүбүлүкэ биир бастакынан киирбитэ. Эсксперимент «аҕата» А.И. Адамскай атын регионнары кучуйарыгар «бэл, элбэх кыра оскуолалаах, кытаанах айылҕалаах Саха Өрөспүүбүлүкэтэ эксперимеҥҥэ киирдэ», -- диэн түөһүн охсуммута. Оттон кыраны да удумаҕалатар киһи, эксперимент докумуонун көрөөт, Саха сирин үгүс оскуолатыгар бөрүкүтэ суох балаһыанньа үөскүүрүн, тыа сирин отуора хамсыырын өйдүүрэ.

Эксперимент

Хамнас оҕо ахсааныттан тутулуктаммыта. Аҕыйах оҕолоох оскуола сабыллар кутталламмыта. Түмүгэр оскуолалар “бөдөҥсүйбүттэрэ”, үлэһити аҕыйатан хамнаһы үрдэтии буолбута. Маны утаран өйдөтө сатыыр киһи «саҥаны утарааччы» аатын ылбыта.

Ол саҕана мунньаҕы көтүппэт этим. Дириэктэрдэри кытта семинарга кыттарым. Хаҥалас улууһун үөрэххэ салаатын тойоно А.К. Петров (билигин Үөрэх министиэристибэтин былаан-экэниэмикэ отделын салайааччыта) бэрт кэбэҕэстик, хас оскуолатын сарбыйан оҕолорун оптуобуһунан таһарын дакылааттыы охсубута. Үрдүкү салалтаны ити курдук муннараллара. Эксперимены маҥнай оскуолаҕа кэтээн көрөбүт диэбиттэрэ. Уонна саамай бөдөҥ оскуолалары талбыттара. Бу оскуолаларга оҕолорун ахсаанынан харчыны куду анньан биэрбиттэрэ. Онон кинилэр үйэлэригэр көрбөтөх үрдүк хамнастана сылдьыбыттара. Түмүгэр «хамнас оччо-бачча үрдээтэ» диэн уруй-айхал бөҕө буолбута… Ол дуорааныгар «эксперимент үчүгэй, табыгастаах эбит» диэн түмүк оҥоһуллан, оскуолалар саҥа ньымаҕа бары кэриэтэ көһөргө күһэллибиттэрэ.

Оскуола – социальнай бэлиитикэ, экэниэмикэ сиэркилэтэ. Тыа сирэ сайдыбат буоллаҕына, дьон онтон көһөр, оҕо аҕыйыыр… Хамнас ааҕыытын бу ньымата туох уратылааҕый? Учуутал үлэтин төлөбүрэ -- оҕо ахсааныттан. Оччотугар саамай охсууга түбэһээччи кимий? Биллэн турар, кыра оскуола. Хата, кэмигэр сокуон, онтон «Аччыгый кэмпилиэктээх оскуола туһунан» диэн балаһыанньа ылыллан, син көмүскэллэммиттэрэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ барыта 600 оскуола баар. Билигин 200 оскуола -- “аччыгый кэмпилиэктээх”. Ол -- өрөспүүбүлүкэ оскуолатын 1/3.

Дьокутааттарбыт бу ньымаҕа туттуллар нуорманы нэһилиэнньэ ахсааныттан тутулуктаах буоллун диэбиттэрэ. Ил Түмэн норуот кэскилэ оскуолаттан тутулуктааҕын өйдөөн, наадалаах докумуоннары кэмигэр бэлэмнээн, олоххо киллэрэн иһэрин хайаан да бэлиэтиир наада.

***

Ол эрээри хамнас боппуруоһа бүтэһиктээхтик быһаарылла илик. Ону эрэдээксийэҕэ араас сиртэн киирэр элбэх «сигнал» туоһулуур. Улахан кэпсэтии өрөспүүбүлүкэтээҕи идэлээхтэр сойуустарын мунньаҕар буолла.

Ил Түмэн кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомареваттан ыйыппыппар, дьокутаат: «Ахсынньы 17 күнүгэр Намҥа бу боппуруоска кэмитиэт уонна фракция мунньаҕа буолар», -- диэтэ. Бу мунньахха вице-спикер уонна «Биир ньыгыл Арассыыйа» фракциятын салайааччыта Александр Морозкин, Елена Голомарева, дьокутааттар Оксана Винокурова, Саргылаана Гоголева, Виктор Филиппов (араас баартыйалар), СӨ үөрэҕин миниистирин солбуйааччы Сардаана Татаринова, былаан-экэниэмикэ отделын салайааччыта Алексей Петров, идэлээхтэр сойуустарыттан Янина Шепанская, Зоя Окоемова, Нам, Таатта, Чурапчы, Хаҥалас, Горнай улуустарыттан үөрэх управлениеларын экэнэмиистэрэ, хамнастарыгар оҕустарбыт оскуола дириэктэрдэрэ, буҕаалтырдар, актыбыыстар кытыннылар. Манна бу эксперимени хайҕаан ыстатыйа суруйбут оскуола дириэктэрдэрэ эмиэ бааллар. Ол эрээри билигин саҥалара-иҥэлэрэ чыҥха атын...

Күүстээх экэнэмиистэрдээх, бастааҥҥыттан күүскэ үлэлээбит, олохтоох этиилэрдээх Мэҥэ Хаҥалас улууһун дьоно кыттыбата. «Таҥара сэрэҕи сөбүлүүр» диэтэхтэрэ дуу?

***

Кэпсэтии чахчы дьыалабыай буолла.

Мунньаҕы салайбыт дьокутаат Елена Голомарева:

--Күһүҥҥүттэн өрөспүүбүлүкэ сорох оскуолатыттан Ил Түмэҥҥэ аадырыстаан учууталлартан, үлэ кэлэктииптэриттэн элбэх сурук киирдэ. Учууталлар хамнастара кыччаабытын, көҕүлүүр хамнас (стимулирующая зарплата) төлөммөтүн, сорох оскуолаҕа хамнастарын пуондата бүппүтүн суруйаллар. Онон мунньах сыала-соруга -- дьон-сэргэ информациятын истэргэ. Балаһыанньаны дириҥэппэккэ, бириэмэтигэр көннөрөр туһугар барытын үөрэтэн көрүөхтээхпит, -- диэн быһаарда.

Александр Морозкин, Ил Түмэн I вице-спикерэ:

-- Бу кэпсэтиигэ өрөспүүбүлүкэҕэ биһиги нуормалар (нормативтар) туһунан ылыммыт сокуоммут хайдах туолан иһэрин көрүөхпүт. Онно туох ыарахан үөскээбитин билсиэхпит.

Кыра оскуола улахан кыһалҕата

«Аччыгый кэмпилиэктээх» буоларга маннык ирдэбил баар:

-- киинтэн бу оскуола ыраах сытыахтаах;

--муниципальнай тэриллиигэ бу соҕотох оскуола буолуохтаах;

--бу нэһилиэнньэлээх пууҥҥа баран истэххэ, айылҕа туох эрэ мэһэйэ баар буолуохтаах, уо.да.

Ити ирдэбиллэртэн биир эмэ суох буоллаҕына, оскуола көмүскэлэ суох буола түһэр. Оттон Саха сиригэр маннык кыра оскуола элбэх.

Бастаан барыта үчүгэй курдуга. Онтон күһүн үп-харчы нуорманан тыырыллыаҕыттан, били, этиллэрин курдук, «иһэ истээх» буолара көстөн кэллэ. «Була сатаан» буолбакка, ордук тыа сирин кыра оскуолаларын учууталларын иһиттэххэ, кинилэр күүскэ оҕустарбыттар. «Учуутал сыла» да абыраабата. Үп-харчы өттүнэн көмүскэлэ суох тыа сирин кыра оскуолатыгар үөрэх-билии хаачыстыбата мөлтүүрэ биллэр. Бастыҥ учуутал барыа, төрөппүт оҕотун киин сиргэ көһөрүө… Бу -- тыа сирин кэхтиитэ.

Учуутал сылыгар үчүгэй эрэ өттүн арааппардаатылар. Кыһалҕа, хамнас туһуттан кыра оскуолалар сабыллар туруктаммыттарын туһунан – уу чуумпу, «боппуруоһу дириҥэппэттэр».

Ама, Үөрэх министиэристибэтэ, Үөрэх сайдыытын института (ИРО, дириэктэр соторутааҕыта наука доктора буолбут Галина Алексеева) бу балаһыанньаны билбэттэрэ буолуо дуо? Убаастабыллаах Галина Ивановна, биһиги хаһыаппытыгар интервью биэрэригэр хас биирдии оскуоланы, учууталлар хамнастарын кыраҕытык кэтииллэрин туһунан ахтан аһарбыттаах.

Учууталлар хамнастарын туһунан этэллэригэр «ааппытын, бука баһаалыста, ааттаамаҥ», --дэһэллэр. Куттала бэрт. Бу систиэмэҕэ дириэктэр хамнаһа ботуччу, онон сорох дириэктэр «айдааны тарда» сатаабата өйдөнөр.

Сабыллар куттал

Нам үөрэҕин управлениетын экэнэмииһэ Татьяна Никифорова кэпсээбитинэн, 8 оскуола аҕыйах оҕолоох ахсааныгар киирэр. Онон көмүскэллээх курдуктар.

Сир-халлаан икки ардыгар хаалбыт кыра оскуолалар бааллар. Балар туохтан эрэ сылтаан бу испииһэккэ киирбэттэр. Холобур, Затон оскуолата киинтэн тэйиччи сытыахтаах диэн ирдэбилгэ эппиэттээбэт. Барыта ити курдук.

Нуорманан үбүлээһиҥҥэ киирэн, бып-быыкайкаан пуондалара салгыы үлэлээн-хамнаан олороллоругар кыах биэрбэт. Бэл, «оптимизация» да ыыттахтарына, оскуола быыһанар кыаҕа суох. Соҕотох суол -- сабыллыы... «ОСОТ-ка көстөхпүтүнэ эбэтэр малокомплектнай ахсааныгар киирдэхпитинэ эрэ быыһанар кыахтаахпыт, -- диир үөрэх экэнэмииһэ,-- Холобур, Никольскай бэйэтэ култуурунай-историческай үгэстээх сир. Манна нэһилиэнньэ олохсуйар, тутуу күүскэ барар, онон дьон-сэргэ оскуоланы саптарар санаата суох». Оскуола сабыллыа—дьон көһүө.

НСОТ: хамнаска оҕустардыбыт

Сергей Иванов, Бөтүҥ орто оскуолатын учуутала, идэлээхтэр кэмитиэттэрин бэрэссэдээтэлэ (Нам), үөскээбит балаһыанньаны билиһиннэрдэ. Таллан Бүрэ аатынан оскуола 104 саастаах. Оскуола сүрдээх интэриэһинэй бырагыраамалаах. Нэһилиэнньэтэ -- 600, оскуола 75 оҕолоох. Үөрэнээччилэр сыл аайы үтүө түмүгү көрдөрөллөр, үөрэх кыһатыгар киирэллэр.

Эмиэ хамнас кыһалҕата. НСОТ киириэҕиттэн, учуутал хамнаһа 17% аллара түспүт уонна 14 тыһ. 325 солк. тэҥнэспит.

«Ол аата, НСОТ сүрүн бириинсибэ үлэлээбэт – учуутал хамнаһа үрдээбэтэх», -- диир учуутал. Оскуола нуормаҕа эппиэттэспэт, учууталга көҕүлүүр хамнас төлөммөт: биридимиэт «приоритетноһыгар», кэбиниэти салайыыга, иитэр үлэҕэ, методхолбоһугу, кылааһы салайыыга… Хамнас кыратыттан учууталлар 60:40 диэн «ахсааҥҥа» киирсибэттэр.

Хамнас кээмэйин хаалларар туһуттан нуорманы аччатарга тиийиллэр. Оччотугар -- эмиэ оптимизация? Онто суох 2009 сыллааҕы нормативтарга «сөп түбэһэ» сатаан, оскуолаҕа социальнай педагог, куруһуок салайааччыта, суоппар, оробуочай – барыта 10,25 ыстааты суох гыммыттар. Оттон билигин оскуолаҕа медицинскэй үлэһит уонна асчыт көмөлөһөөччүтэ наада. Биири сарбыйа олорон, атыны хайдах ылыаҥый? Тиийбэт тирии, тарпат тараһа.

«Бу кыһалҕаны быһаарбатахха, үөрэтии-иитии хаачыстыбатыгар охсуо. Оттон оскуола – нэһилиэги тутан олорор киин! Онон убаастабыллаах дьокутааттар, биһиги нэһилиэкпит кыһалҕатын өйдүүргүтүгэр уонна биһиэхэ көмөлөһөргүтүгэр көрдөһөбүт», --диэтэ учуутал.

Бөтүҥҥэ оҕо төрөөһүнэ элбээн, демографическай балаһыанньалара тупсан иһэр. Онон «орто оскуола хаалара төһө сөбүй дуу, суоҕуй дуу?» диэн ыйытык оруна суох.

Көҕүлүүр чааһы үллэрии -- уустук

Мохсоҕоллоох орто оскуолатын (Хаҥалас) буҕаалтыра М.А. Чирикова «КПМО киириитин учуутал, төрөппүт сэрэхтик көрсүбүттэрэ. Бу эксперименти олоххо киллэрээри элбэх ыараханы көрсүбүппүт, --диир, -- бастатан туран, учуутал эрэ өйүн-санаатын, буолбакка, төрөппүт уонна үөрэнээччи кгиэнин эмиэ уларытар наада этэ. КПМО-ну олоххо киллэрэр саҕана 125 педагог, тыһыынчаттан тахса үөрэнээччи бара. Оскуола үс дьиэҕэ үлэлиирэ: начаалынай, сүрүн оскуола уонна мастарыскыай. Бастаан нуорма базатын оҥорбуппут. Бастакы сылларга оскуола иһинээҕи ыстаат араспысаанньатын, үөрэнээччилэр ахсааннарын, бүддьүөт үбүн туттуу анаалыһын оҥорбуппут. Онно көрдөххө, ирдэбилгэ эппиэттэспэт, хамнас кээмэйэ кыра этэ».

Бастаан, ыстааттарын бэрээдэктээбиттэр. Сарбыйыы барбыт. Сүнньүнэн, көмө үлэһиттэргэ. Кылаас аҕыйаабыт. 56 кылаастан -- 38 буолбут. Ол түмүгэр оскуола үс дьиэттэн икки дьиэҕэ көспүт. Инньэ гынан, персонал эмиэ аҕыйаабыт, ороскуот аччаабыт. Оҕо ахсаана – 727 буолбут.

«Саамай улахан кыһалҕа билигин -- көҕүлүүр хамнаһы үллэрии, -- диэн салгыыр, -- Маныаха тус сыһыаҥҥа олоҕуран буолбакка, сокуоҥҥа эппиэттэһэр курдук үллэрэ сатыыбыт. Урут учууталга уопсастыбаннай үлэни толорторор ыарахан этэ, көҕүлүүр хамнас киириэҕиттэн ол чэпчээтэ. Көҕүлүүр хамнас «дифференцированнай» уонна «разовай» диэнтэн турар. «Дифференцированнайга» – үөрэтии, араас саҥа технологияны туһаныы эҥин киирэр. Көҕүлүүр өлүүгэ хамнас 10%-на барар. Дириэктэр хамнаһа 46 тыһыынча. Оттон техүлэһит -- 6300 солк. Биир үөрэнээччи/чаас кээмэйэ – 3 солк.53 кэп. Барыта 126 учуутал үлэлиир.

Бу улахан оскуола, нуорма киирэриттэн сааһыламмыт, сүүйбүт диэн. Онон «үтүө холобур» курдук ыҥырыллыбыт быһыылаах диэн уорбалыах санаа үөскүүр...

«Учуутал сылыгар хамнас аччаата»

Оттон С.Данилов аатынан Бэрдьигэстээх орто оскуолатын бүддьүөтүгэр күһүн дэписиит тахсан, ыксаллаах быһыы-майгы буолбут. Урут «эксперимент киирэн хамнаспыт үрдээтэ» диир оскуолаҕа хайдах маннык балаһыанньа үөскээтэ? Дириэктэр А.Гаврильева кэпсээнинэн, «типовойа суох» диэнтэн «типовой» оскуолаҕа кубулуйбуттар. Урут ФОТ 60:40 диэн, онтон 70:30 буолбут. «Онуоха олус элбэҕи сүтэрдибит» диир. Холобур, 2 кэрдиис оҕотун үөрэтии сылга 65883,3 солк. эбит буоллаҕына, билигин 56 415 солк. буолбут (9 468 солк. аччаабыт). Оттон 3 кэрдиис үөрэнээччитин үөрэтии 76 768 солк. эбит буоллаҕына, билигин 65 735 солк. буолбут (11 033 солк. аччаабыт!). Бүддьүөт дэписиитэ 4 мөл. 967 солк.

Үөрэх министиэристибэтэ, Ил Түмэн орооһоннор, бу кыһалҕаны быһаара сылдьаллар. Ол эрээри Анджелика Альбертовна:

-- Оҕо сылын аайы аҕыйаан иһэр. Оттон оскуола кээмэйэ уларыйбат. Хайдах харабыла, дьиэ сууйааччыта суох хаалыахпытый? --диэн мунаарар -- Билигин биһиэхэ 104 учуутал, 77 техперсонал баар. Биһиги туох да баайбыт-дуолбут, бүддьүөтү оҥорор тэрилтэбит суох. Учуутал орто хамнаһа 12 тыһыынча, техүлэһит киэнэ өссө кыра. Биир үөрэнээччи/чаас -- 2 солк. 55 кэп.

Мария Аргунова, Чурапчы үөрэҕин управлениетын экэнэмииһэ, эмиэ кыһалҕатын этэр. Сүрүн кыһалҕа – айан суолун төлөбүрэ. Оскуола үксэ ОСОТ-ка көспүт. Түөрт аччыгый кэмпилиэктээх оскуола эмиэ ОСОТ-ка көспүт. Ол эрээри ОСОТ кыра оскуола кыһалҕатын быһаарбат. Нуорманан син биир аҕыйах харчы кэлиэ.

Нуорманы улаатыннарыахха

Зоя Окоемова, Дьокуускай куорат идэлээхтэрин кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ чопчу этиилээх. Кини:

-- Куорат кытыытыгар баар оскуолаларга, (19, 3, 27№-х), икки эҥин эрэ бөлөхтөөх оҕо саадтарыгар маннык кыһалҕа эмиэ баар. Онно үөрэнээччи/чаас сыаната өссө кыра – 1 солк.08 кэп—1 солк.90 кэп. Куорат киинигэр, ханна оҕото элбэх, кылаас толору -- хамнастара үчүгэй. Үөрэх управлениета мэлдьи: «орто хамнас» диир. Оттон биһиги билэбит, ол орто хамнаһы хайдах ааҕалларын. Дьиҥинэн, баар хамнастан таһаарар наада. Дьокуускайга учуутал орто хамнаһа 22-24 тыһ. солк. буоллун, оччоҕо дьиҥнээҕэ – 15 тыһ. солк, оҕо саадыгар -- 12 тыһ. Онон дьиҥнээх баар хамнаска тирэҕириэххэ. Нуорманы уларытар наада.

Мин бу систиэмэни кириитикэлээбэппин. Ол эрээри кинини хайдах ааҕабыт? Тыһыынчанан дуу, эбэтэр кэппиэйкэнэн дуу? Ол баар -- кыһалҕата.

750 солк – кылаас салайыыта, 1000 – федеральнай харчы. Ону оҕо ахсааныгар түҥэт – ол буолар, учууталга биир оҕоҕо төлөнүөхтээх харчы. Нуорманы улаатыннардахпытына эрэ хамнаһы улаатыннарар кыахтаахпыт.

Хамнаһы оҕо ахсааныгар “баайан” кэбистибит. Учууталлар онтон кыыһыраллар: тоҕо оҕо ахсаана аҕыйаата да хамнастара түһэн хааларый? Өрөспүүбүлүкэҕэ оҕобут аҕыйах, ону «уруһуйдаан» кэбиһэр кыахпыт суох. Онон Арассыыйаҕа курдук 25 буолбакка, 20 нуорма оҥоруохха. Биһиги усулуобуйабыт атын, онно тирэҕириэххэ диэн дьокутааттары ыҥырабын. Маны быһаара охсуохха.

Оскуола кээмэйэ оруоллаах

Ытык Күөл 1№-х орто оскуолата 800 оҕоҕо анаан тутуллубут, дьиҥинэн, 618 оҕо үөрэнэр. Итиннэ кинилэр араас кыһалҕаны көрсөллөрүн эттилэр. Билиҥҥитэ тугу да тобула иликтэр.

Дмитрий Ноговицын, И.Е. Винокуров аатынан Хатыҥ Арыы орто оскуолатын дириэктэрэ, Нам:

-- 276 оҕолоохпут, НСОТ-ка 2008 с. киирбиппит. Урут 60:40 олорбуппут, билигин 70:30 көстүбүт. Инньэ гынан, харчыбыт букатын аҕыйаан, 11 ыстаапканы көҕүрэттибит. Олбуор хомуйааччыны, интэринээт сэбиэдиссэйин, суоппары, соцпедагогу, наукаҕа солбуйааччыны... Электрик уонна сантехник тус-туспа этилэр, билигин биир киһи үлэлиир. Оскуолабыт түөрт эбийиэктээх, онон ноҕурууска бөҕө.

Саҥа дьылтан физкультураҕа үстүү чаас киирэн, биир спортзал 18 кылааска хайдах да тиийбэт, аны уол-кыыс буолан үөрэнэллэр. Онон КСК-ны уларсан үөрэнэбит. Көҕүлүүр хамнас эмиэ аччаата, 15% кыаллыбат, нэһиилэ 5% оҥоробут. Оҕо төрөөһүнэ баар эрээри, үөрэнэ киирэр оҕо аҕыйыы турар. Билигин туруорсан, Минфин өйөөн, урукку 60:40 диэн ахсааҥҥа төннөн эрэбит. Мин санаабар, бу тыа кыра оскуолатыгар табыгаһа суох ньыма, --диир.

«Уураталыахпыт»

А.К. Петров, үөрэх министиэристибэтигэр былаан-экэниэмикэ отделын салайааччыта:

-- Харчыбыт тиийбэт диир кыахпыт суох. Харчы баар. Ону баара, оскуолалар тутатына 70:30 диэн суруналлар. Оттон ону дакаастыахха наада. 200 оскуола «аччыгый кэмпилиэктээх» буолан, үбүлээһини ыллылар. Оттон 60 оскуолаҕа анаалыс оҥордубут, хамнастарын сөптөөх кээмэйин таһаарарга. Балаһыанньа бэлэмниибит, ону Үлэ министиэристибэтэ бигэргэтиэхтээх, биэдэмистибэлэрдээҕи хамыыһыйа көрүөхтээх. Оччоҕо кыра оскуолалар ОСОТ-ка көһүөхтэрэ уонна хамнас кээмэйэ быһаарыллыа.

Улуустартан киирбит суруктары барытын ырыта, үөрэтэ олоробут. Бары сыыһалаахтар. Холобур, хамнас көҕүлүүр кээмэйэ 15% диэри буолуохтаах. Сорохтор ону 30% гыналлар. Хамнас 70:30 буоллаҕына, сорох тутуспат. Билигин хонтуруоллуур үлэ биһиэхэ кэллэ, онон тутуспат дириэктэрдэри үлэлэриттэн уураталыахпыт. Холобур, томполор нуорманы тутуспат эрээри үҥсэ олороллор. Көҕүлүүр хамнаһы 15% оннугар 28-25% гынан төлүүллэр. Биһиги сокуоҥҥа олоҕурабыт. Сокуону тутуһуҥ диибит. Үп, Үөрэх министиэристибэлэрэ оскуолалары өйүү сатыыллар, -- диэн тыллаах-өстөөх буолла.

Кыһалҕаны көрсүбүт дириэктэрдэри итинник «сааныы» истэргэ олуона. Уонна -- «үп тиийэр» буоллаҕына, өрөспүүбүлүкэ араас улууһуттан тоҕо итинник ыйытыктар киирдилэр? Баҕар, боппуруос атыҥҥа буолаарай?

(Бу иннинэ Томпо улууһуттан ыксаабыт учууталлар эрэдээксийэҕэ төлөпүөннүү сылдьыбыттара –НГ.)

Сардаана Татаринова, үөрэх миниистирин солбуйааччы:

-- Нуорма олохсуйуоҕуттан син бэрээдэк баар буолла. Ол үчүгэй. Ол эрээри ОСОТ даҕаны, НСОТ даҕаны – барыта үп-харчы кээмэйиттэн тутулуктаах. Нуорма улааттаҕына, пуонда улаатыа.

Билигин саҥа сокуоннарынан, туох баар өҥөлөр саҥа нуормаҕа көһүөхтэрэ. Биһигини сүрдээх улахан ааҕар-суоттуур үлэ күүтэр. Оскуолаларбыт актыыбынайдара үчүгэй. Ол эрээри, кыра оскуолаларга кыһалҕа хаалар. Кинилэр статустарын көмүскүөххэ наада. Ону билиҥҥитэ быһаара иликпит.

Оксана Винокурова, дьокутаат:

-- Биһиги өрөспүүбүлүкэбит киэҥ сирдээх-уоттаах. Хас биирдии нэһилиэнньэлээх пууҥҥа оскуола баар. Онон билигин сокуон таһымыгар маннык оскуолалар статустарын көрүөхтээхпит. Оҕо ыраах Хатыыстыырга дуу, эбэтэр Дьокуускайга дуу үөрэнэриттэн тутулуга суох хаачыстыбалаах билиини ылыахтаах.

***

Ытаабат оҕону эмсэхтээбэттэр. Ол эрээри кыһалҕаны итинник быһаарыллыбат. Үчүгэй ааҕыы-суоттааһын суох. ИРО дьылыйан хаалла. Биһиги курдук ураты олохтоох-үгэстээх өрөспүүбүлүкэҕэ итинник саарбах экспериментнэргэ киирии сыыһата дьэ көстөн эрэр. Аҥаардас сарбыллан, үлэтэ суох хаалбыт дьон тиийиммэт ыал ахсаанын хаҥаппыттара да ону туоһулуур. Сотору иитэр үлэһиттэри сарбыйыы ыар содулламмыта көстүө...Көстөн да эрэр.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үлэ уонна социальнай сайдыытын министиэристибэтин анал саайтыгар нэһилиэнньэ олорор таһымын көрдөрүүтэ баар. Онно 2010 с. орто хамнас -- 25 721,2 солк., оттон ыйдааҕы биэнсийэ ортотунан -- 10 348,2 солк. диэн. Мантан көстөрүнэн, учуутал «үрдээбит хамнаһа» биэнсийэттэн эрэ арыый үрдүк. Бу саайка салгыы нэһилиэнньэ олоҕун алын кээмэйэ (прожиточный минимум) киин улуустарга, куораттарга үлэлиир 1 киһиэхэ 9 866 солк, хотугу улуустарга – 10 860 солк. диэн. Манна хомунаалынай өҥөнү, үлэлээбэт дьиэ кэргэн аһын, кэлэр-барар ороскуоту эптэххэ, учуутал «үрдүк хамнаһа» туохха да тиийбэтэ көстөн тахсар… Онон?

Нина ГЕРАСИМОВА.

kyym.sakha.ru
23.12.2010 10:36 | оригинал статьи | просмотров: 13828