Быйыл «Сиэрдээх Арассыыйа» Саха сиринээҕи салаата экономиканы сырдатар суруналыыстарга анаан, Савва Егоров аатынан бириэмийэ олохтообута. Сахалыы тылынан суруйар суруналыыстарга, биһиги коллегабыт – Владимир Степанов кыайда, оттон нууччалыыга – Виталий Обедин, «Якутск вечерний» хаһыат сүрүн суруналыыһа тигистэ.

Хас биирдии чунуобунньук Виталий Обедин суустаах тылыгар сөрөөбөтөр, хатыылаах тылыгар хатаабатар диэн баҕа санаалаах буолуохтаах.

Обедин, кырдьык кыахтаах, талааннаах, үрдүк таһымнаах, политика, экономика курдук киһи дэбигис ылсыбат тиэмэлэригэр дьаныһан туран үлэлиир. Кини суруйууларын кытары сөбүлэһиэххэ да, сөбүлэһимиэххэ, мөккүһүөххэ да сөп. Ол эрээри, Обедин ыстатыйалара өрүү сытыыларын ааһан, ааҕааччыга тиийимтиэлэр, элбэх кэпсэтиини-ырытыыны таһааралларынан уратылар.

- Виталий, суруналыыстыкаҕа үлэлээбитин, син балачча буоллаҕа?

- 1998 сылтан.

- Өйдүүбүн ээ, эйигин, хачааһай баҕайы этиҥ дии, билигин уҥуохтуун үрдээбиккэ дылыгын.

- Билигин даҕаны суоннарга киирсибэт инибин. Суруналыыһы атаҕа аһатар: эмис киһи сүүрэрэ-көтөрө ыарахаттардаах буолуо ээ.

- Өрөспүүбүлүкэ таһымыгар бу бастакы бириэмийэҥ буолуохтаах?

- 2007 сыллаахха, экономиканы сырдатарга, алҕаһатан, СӨ президенин граныгар тиксэн турардаахпыт. Грант хаһыакка бэриллибитэ эрээри, В.А.Штыров ыйааҕар, мин аатым – эппиэтинэстээх киһи быһыытынан ыйыллыбыта. Уонна… туохха да тиксибэтэхпит… өйдөөбөппүн.

- «Көмүс бөрүө» эҥин диэни ылбатаҕыҥ дуо?

- Суох.

- Былаас «биһиэнэ-биһиэнэ буолбатах» диэн бириинсибинэн көрөн суруналыыстары араарарын «ЯВ» үлэһиттэрэ эккитинэн-хааҥҥытынан билэҕит дуо?

- Биир өттүнэн, ол-бу араас бириэмийэлэргэ, номинацияларга тиксибэппитигэр бэйэбит буруйдаах буолуохпутун сөп. Өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар СМИ тэрээһиннэригэр эрэдээксийэбит улаханнык кытта сатаабат, дьалты соҕус туттар. Биһиги суруналыыстарбыт Суруналыыстар сойуустарыгар киирбэттэр.

- Оттон эн Сойуус чилиэнэҕин дуу?

- Суох. Көҥүл көтөрбүн. Дьиҥнээхтик үлэлиир, туох эрэ тэҥ эппиэтинэһи сүгэр, сомоҕолоһор тэрилтэ эбитэ буоллар, киһи киириэн сөп этэ. Уопсайынан, биһиги тэрилтэбит «онно-ханна» эрэ булгуччу киириэхтээххин диэн кимиэхэ да, тугу да соҥнообот. Суруналыыс тус баҕатынан ханнык баҕарар холбоһукка киириэн да, кииримиэн да сөп... Көдьүүһэ суох тэрилтэ диэн киирбэттэрэ буолуо… Атыттары туох диэн быһаарыахпыный? Ити тус бэйэм санаам.

- Бэйэҥ тускунан кэпсээ эрэ. Ханна төрөөбүккүнүй, төрөппүттэриҥ туох дьонуй?

- Аҕам байыаннай киһи этэ. Чита анныгар сулууспалаабыта. Мин онно төрөөбүтүм. Онтон 5 саастаахпар, аҕам чааһын – космическай күүстэри – манна, Дьокуускайга көһөрбүттэрэ. Оччолорго ДСК түөлбэтигэр байыаннай чаас омооно саҥа ууруллан эрэрэ. Куораттан тэйиччи, бүөм олохтоох (билигин даҕаны сабыылаах городок) сир этэ. Сотору соҕус буолан баран, быраатым Павел төрөөбүтэ.

- Бииргэ төрүөх иккиэҕит?

- Оннук.

- Оттон ийэҥ?

- Ийэм Римма Павловна Обедина саахсаҕа, ЯПАПка үлэлээбитэ. Аҕыйах сыллааҕыта улаханнык ыалдьан өлөөхтөөбүтэ.

- Аҕаҥ тыыннаах дуо?

- Төрөппүттэрим арахсыбыттара ыраатта. Аҕам байыаннай пенсийэҕэ тахсан баран Ставропольскай кыраайга көспүтэ. Билигин онно олорор.

- Кэргэн, оҕо-уруу?

- Быйыл кулун тутарга бастакы оҕом – кыыһым Кристина төрөөбүтэ. Сотору 9 ыйын туолуохтаах. Кэргэним Сангар анныттан төрүттээх. Обедина Наталья Викторовна диэн. Урут, добуоччу (күлэр) Казанцева диэн араспаанньалааҕа. Төрүт Саха сирин олохтооҕо.

- Ханна үлэлиирий?

- Кэргэннэнэрбэр, дьиэ кэргэммин иитэр кыахтаахпын, онон ойоҕум үлэлиэ суохтаах диэн быһаарбытым.

- Ок-сиэ! «Вечеркаҕа» баай суруналыыстар үлэлииллэр?

- ¤э-һэ, олус да байбатар. Элбэхтик уонна күүскэ үлэлиибин!

- Савва Агафонович Егоровы билэр этиҥ дуу?

- Суруйууларынан уонна биир идэлээхтэрим кэпсээннэринэн эрэ билэбин.

- Бириэмийэҥ ботуччу суума. Туохха барыыгын?

- Билигин туох баар орускуотум барыта кыра кыыспын кытары сибээстээх.

- Билиҥҥи үйэҕэ суруналыыс килиэбэ төһө чэпчэкиний?

- Урукку суруналыыстарга холоотоххо лаппа, чыҥха чэпчэки. Бастатан туран, үлэлиир сиргин хайа талбыт уларытыаххын сөп: биир сири сирдэххинэ, атыҥҥа көһөн биэрэҕин. Хаһыат да элбэх, жанр да баһаам. Интернет диэн баар улахан көмөлтө! Туох баары барытын булуохха сөп. Информацияны булар олус дөбөҥ буолла. Иккиһинэн, ыраахтан олорон үлэлиир кыахтанныбыт. Саха сиригэр үлэ булбатаххына, атын таһаарыыларга кэрэспэдьиэнниэххэ сөп. Мин биир кэмҥэ gzt.ru (Газета.ру), «Дальневосточный капитал» диэн сурунаалга о.д.п. таһаарыыларга үлэлии сылдьыбытым.

- Оттон билигин?

- Билигин хаһыаппыттан соло буолбаппын.

- Нэдиэлэҕэ хас балаһаны суруйаҕыный? Арааһа «ЯВ» аҥаара Обедин матырыйаала быһыылаах.

- Үлэ балаһа ахсаанынан сыаналаммат. Эн суруйууҥ төһө дьону сэҥээрдибитэ, таарыйбыта, төһө кэпсэтиини, дьүүллэһиини таһаарбыта – ол быһаарар суолталаах.

- Хайдах барытын ситиһэҕин?

- Миигиттэн наар итини ыйыталлар. Олус судргутук хардарабын – кылгастык утуйуохха наада. В.И.Ленин киһи 4 чааска даҕаны уутун ханыан сөп диэн дакаастаан турар. Оҕо сылдьан Людмила Воронова диэн ыччакка анаан историческай романнары суруйар суруйааччы баара. Кини, Александр Македонскай туһунан айымньытыгар, биир маннык түгэни ойуулуур. Аристотель Улуу сэрииһити уһуйар, иитэр-такайар. Онно кини хайдах утуйарыгар кытары үөрэтэр. Македонскай биир илиитигэр алтан шаригы тута сытар, аллараа алтан тэриэлкэ турар. Өскөтүн кини кытаанахтык утуйдаҕына ол шаригын мүлчү тутар. Шара тэриэлкэҕэ талыр түстэҕинэ, учуутала туруорар «сөп буолла, тур». Мин эмиэ оннук эрчиллэ сатаабытым да кыаллыбатаҕа. Ол гынан баран түөрт чаас утуйарга үөрэммитим. 4-5 чаас иһигэр уубар ханан турабын. Ол иһин барытын ситиһэбин.

- Суруйууларгар саамай улахан суолтаны туохха уураҕын: тылга, анаарыыга, позицияны этэргэ. Эбэтэр итини барытын суолталыыгын дуу?

- Бастатан туран, туох хайа иннинэ хайдах-туох быһыы буолбутун, буола турарын бэйэм өйдүөхпүн, быһаарыахпын наада. Аһара киэҥи хаба сатаабаппын. Чопчу, икки-үс сүрүн санааҕа тирэнэн аргуменнары көрдүүбүн. «Хара» уонна «үрүҥ» диэн икки эрэ өҥүнэн проблеманы көрөр сыыһа. Араас «өҥ» баар... Хомуйбут аргуменнарыҥ сөп түбэспэт, бэйэ-бэйэлэрин утарылаһа сытар буоллахтарына, күүскүнэн самаан, «субу маннык» диэн сымыйанан толкуйдаан идиэйэ оҥоро сатыыр сыыһа. Бырах, эбэтэр санааҕын уларыт.

- Оннук түбэлтэлэр элбэхтэр этэ дуу?

- Араас буолар. Бары – киһи буоллахпыт. Санаабын, көрүүбүн уларыппыт түбэлтэлэрим бааллар этэ.

- Виталий, эн «ЯВ» үбүлээччитин, тэрийэн таһаарааччытын интэриэһинэн сирдэтинэн суруйаҕын дуу, эбэтэр ала-чуо суруналыыс Виталий Обедин эрэ көрүүтүн суруйаҕын дуу?

- Хаһыат үбүлээччитин интэриэһин чопчулуоҥ дуо?

- Хамнас, харчы төлүүр киһи бэйэтин санаатын соҥнуон сөп буоллаҕа дии. Аһыыр илиини ытырдаххына «абытайа» эйиэхэ буолаарай?

- «ЯВ» хаһыат нөҥүө мин суруналыыс быһыытынан сиппитин-хоппутум буолуо… Үбүлээччилэр эксперименнээбиттэр (баҕар, соруйан буолуо, баҕар, алҕас буолуо) - хаһыаты бэйэтин дьаалытынан ыытан кэбиспиттэр. Леонид Ирмович (Левин), биһиги суруйууларбытыттан элбэхтик «чокуллар» киһи, эрэдээксийэ айар үлэтигэр орооспот. Ый баһыгар-атаҕар эҕэрдэлии, эбэтэр туох эрэ техническэй боппуруоһу быһаара кэлэн барар. Кини уола – хаһыат баһылыга, эмиэ үп, хаһаайыстыба эрэ боппуруоһун быһаарар. Хаһыат сирэйин, ис хоһоонун суруналыыстар уонна кылаабынай эрэдээктэр – Мария Вячеславовна Иванова оҥороллор. Биһиги эрэдээктэрбит курдук үчүгэй эрэдээктэри өссө көрдүөххэ наада.

- Тугу барытын суруйаҕыт? Хаарчах диэн суох?

- Хаарчах – илэ өй. Хараны хара, үрүҥү үрүҥ диэн, хайдах баарынан ааттаныллыахтаах.

- Биир сирэйгэ хайгыыгыт, нөҥүө сирэйгэ үөҕэҕит...

- Биһиги кириитикэлээбэтэх киһибит суох ини. Холобур, быыбар иннигэр, былаас баартыйата, дьаһалта кыаҕын толору туһанан, утарылаһааччыларын туох да киһи иилэн ылбат гына өһөртөлөөн кэбиһэр. Ону, биһиги, соруйан, өсөһөн туран, холобур, энергетиктэр диэки буолабыт. Баланс баар буолуохтаах. Аҥардастыы биир эрэ өттө өттөйүө суохтаах. Оччоҕо эрэ туох эрэ эппиэтинэс баар буолуоҕа.

- Эн, бэйэҕин Саха сирин олохтооҕун курдук сананаҕын дуу, Арассыыйа дуу, эбэтэр космополитпын дэнэҕин дуу?

- Мин үйэм сааһым тухары (Читаҕа олорбут биэс инники сылларбын аахсыбатахха) Саха сиригэр олорон кэллим. Ханна да барбатаҕым-кэлбэтэҕим. Араас хамыыһыйаларга, кэмитиэттэргэ киирэн улахан уопсастыбаннай үлэни ыытабын. Бэйэбин Саха сириттэн хаһан да туспа туруорбатаҕым.

- Бээ, оттон «сахалары утары суруйар, үлэлиир» диэн эйигин этэр буолбатахтар дуо?

- Мин «политкорректнойа суох» диэн бэйэм бириинсиппиттэн, санаабыттан туоруур эбээһинэһим суох. Бэйэм көрүүбүн, санаабын этэбин. Ону кытары сөбүлэһиэххэ сөп, сөбүлэһимиэххэ сөп. Суруйууларбар киһини буолбакка, омугу көрөр дьон бэйэлэрин итэҕэстэрэ. Нуучча, чечен, саха диэн мин хаһан да чорботон, арааран суруйбаппын. Мин оскуолатааҕы саамай истиҥ табаарыһым Саша Данилов саха уола. Билигин даҕаны сибээстэһэбит. Олох өйдөөбөппүн «саха диэки», «саханы утары» үлэлиир диэн араарары…

Мин ЖЖ-бар (Живой журнал) киирэн ааҕыҥ. Саха сирин туһунан сымыйа, куһаҕан репортаһы оҥорбут Стешины кытары («Комсомольская правда» кэриспэдьиэнэ) мөккүһүүбүн. Төһө да ол ону маннааҕы публика аахпатын, билбэтин үрдүнэн Саха сирин көмүскүүбүн. Тоҕо диэтэххэ, мин куоратым, мин өрөспүүбүлүкэм туһунан кини сымыйа сураҕы тарҕатар, ону тулуйар кыаҕым суох.

- Политиканы олус үчүгэйдик ырытаҕын, суруйаҕын...

- «Үчүгэйдик» диэн баһыылаах соҕус этии буолуо, мин суруйар истиилим атын буолуон сөп.

- Өрөспүүбүлүкэни салайбыт, салайар үс президени аҕыйах тылынан ойуулаа эрэ.

- Аҕыйах тылынан итиччэ модун сомоҕолору ойуулуур кыаллыбат даҕаны… Үлэлиир майгыларын этэн көрүөм. Мин көрөрбүнэн, М.Е.Николаевка миссионерскай саҕалааһыннар баһылыыр этилэр. Саха норуота сайдарыгар кини олук уурбута. Кини кэмин иннинэ 25 сыл уруттаан толкуйдуура. Бүттүүн киһи-аймах дьылҕатыгар дьайар суолталаахтык, далааһыннаахтык толкуйдуура. Кыраныысса суураллыыта, Хотугу эргимтэ цивилизацията… Маннык киһи Саха сирин кыраныыссатыгар, бэл, бэйэтин салайар болдьоҕор кытары «баппат» киэҥ көрүүлээҕэ.

Иккис президент – В.А.Штыров менеджер-президент. Макроэкономическэй көрдөрүүлэринэн үлүһүйбүтэ. Кини санаатыгар өрөспүүбүлүкэ – биир бөдөҥ предприятие курдуга. Тиһэх уһугар улахан көрдөрүүнү ситиһэн, омоллоон олоҕор тиксиэхтээхпит. Ол «омоллоон олоҕор» тиийиэххэ диэри, бары, тус интэриэһи умнуох тустаахпыт. «АЛРОСА»ны эмиэ итинник истиилинэн салайбыта. Ыарахан кэмнэргэ, дьону күүһүнэн, «АЛРОСА» акциятын атыылаһыннарбыта. Өрөспүүбүлүкэни салайарыгар эмиэ -- «2020 сылы кэтэһиҥ, ол кэнниттэн үчүгэй буолуо, онооҥҥо диэри тулуйуҥ!» Экономика көрдөрүүтүттэн ураты атын туох да суолталаммата...

Е.А.Борисов билигин дьикти оруолга сылдьар – эрэли толорор оруоллаах. Штыров олус ыарахан балаһыанньаны хааларбыта, сүөм түспүт, кыыһырбыт-кыйахаммыт да элбэҕэ. Егор Афанасьевич дьон эрэлин боруостуур туһугар билигин сылдьар. Бастакы дьаһаныылара, кырдьык, ону туоһулууллар. Холобур, кини публичнай деятель оруолун ылла. В.А.Штыров оннук буолбатах этэ. Суруналыыстарга (бас билиилэриттэн тутулуга суох) информацияны кэм биэрэр буоллулар...

- Былаас арыый аһаҕас буолла?

- Бастакы ыйыгар аһыллан иһэн, төттөрү сабыллан эрэр быһыылаах. Холобур, бүгүн, Уопсастыбаннай консультативнай сүбэ (ОКС) мунньаҕар олох соһуччу түбэстим. Атын тэрээһин күнүн-дьылын бутуйбутум үөрүү буолла. Бу ОКС тэриллибитэ 8 сыл буолан эрэр. Ол тухары иккитэ эрэ сырыттым.

- «Таптыыр» диэн аһара буолуо… арыый да убаастыыр политиктааххын дуо?

- Биһиэхэ биир баартыйа баһылаан олорор. Былаас бэртикээлэ баар. Онно барыта публичнай, дьоҥҥо-сэргэҕэ көстөр-биллэр ааттаах политиктар киирэллэр. Ол дьон бэйэлэрин санааларын этэллэрэ умнулунна. Бары «ээҕи» кытары кэҕиҥнэһэ олороллор. Баартыйа – одобрям-с, президент илдьитэ – одобрям-с… Кырдьык, уохтаах-төлөннөөх, чаҕылхай тыл этиилэр, санаалар суохтарын кэриэтэ. Саамай уохтаах тыллары правительствоны, былааһы эрэ кэриэтиир КПРФтартан, ЛДПРдартан истиэххэ сөп. Биир эрэ воротаҕа оонньуу барар. Политика мунна. СПС, «Яблоко» бэйэ-бэйэлэрин иирсээннэригэр батыллыбаттарын кэннэ, атын туох баар демократическай баартыйалар бары оппозицияҕа бардылар. Диспут, мөккүөр, кэпсэтии суох. Үөхсүү эрэ баар. «АХШ госдепартаменыгар наймыламмыккыт!» - «Былааһы сиэтигит-аһаатыгат, норуот быраабын быстыгыт!»…

Бу икки өрүт биир тылы булан, биир остуол тула олорон сиэрдээх кэпсэтиини ыытар кыахтарыттан аастылар. Бэйэ бэйэлэрин хаһыытаһа-үөгүлэһэ олорор дьонтон кими чорботон убаастыаххыный?

Онон урукку, былыргы политиктарга эрэ санаабын ууруохпун сөп.

- Кинигэни ааҕаҕын аҕай дуу?

- Хайнлайн эппитэ дуу, эбэтэр Кинг этэ дуу: «Элбэхтик ааҕарыҥ таһынан, элбэхтик хат ааҕыахтааххын» диэн.

- Ханныгы хат-хат ааҕаҕын?

- Билигин Артуро Перес-Реверте түһүмэхтэрин ааҕа сылдьабын. Испания ааптара, уһулуччу суруналыыс. Уопсастыба, преступнай картеллэр туһунан олус бэрт ыстатыйаларын хомуурунньуга баар. «Патент корсара», «Похождение капитана Алатристе» -- наһаа үчүгэй мүччүргэннээх сырыылары кэпсиир историческай айымньылар. Өссө биири аахпытым «Дураки. Те, кого слушают короли» (Беатрис Отто) диэн айымньыны. Акаары, оккураҥ дьон кырдьыгы эттэхтэринэ накаастамматтар диэн этэллэр эрээри, шуттары араастаан ыйаан диэн, атрабыы гынан диэн…

- Биир эмэ саха литературатыттан аахпытыҥ дуо?

- Бу билигин аҕай «Земля удаганок» айымньыны сиирэ-халты интернеттэн хачайдаан ыллым. Кирилл Левин «Олонхо» диэн издательствотыгар 18 ааптар кэпсээннэрин хомуурунньуга бэчээттэнэн тахсыахтаах. Ол ону тылын-өһүн көннөрөн бэчээккэ бэлэмнии сылдьабын. Куонкуруска барыта 50 киһи кыттыбыта. Икки булгуччулаах ирдэбил баар этэ: быһылаан Дьокуускайга тахсыахтаах уонна зомби баар буолуохтаах. Баҕар күлүүлээх, баҕар кутталлаах… кылаабынайа умсугутуулаах, киһини тардар буолуохтаах.

- Эн, бэйэҥ кинигэҥ тахсыбыта?

- Тахсан. Бастакы сэҥээриилэр киирэн эрэллэр. Сайын өссө биир кинигэни таһаарбыт киһи диэн баҕалаахпын. Дьиҥинэн ылсыбытым ыраатта да, хайдах эрэ бүтэрэн-оһорон испэккэ сылдьабын.

- Туох туһунаный?

- Триллер. Абааһылаах.

- Инньэ гынан тыл көҥүлэ баар диигин?

- Эн даҕаны, мин даҕаны, бука диэн, кимтэн да уһуннук-киэҥник көҥүллэппэккэ эрээри, көрсөн кэпсэтэ олорор буолуохтаахпыт. Тыл көҥүлэ киһиттэн, суруналыыстан бэйэтиттэн тутулуктаах.

kyym.sakha.ru
27.12.2010 11:43 | оригинал статьи | просмотров: 22500