Таатта улууґун Дьүлэй нэґилиэгин Туора Күіл тірүт олохтооҕо, нэґилиэк Сэбиэтин дьокутаата, сылгыны үірдээн иитиинэн дьарыктанар «Хомустаах» потребительскай кэпэрэтиип толорооччу дириэктэрэ, СЈ үірэҕириитин туйгуна Клавдия Константиновна Максимова, тус санаабын үллэстэргэ сананным. Бэйэм ір сылларга оскуолаҕа учууталынан, саабыґынан, инноваторынан, оскуола дириэктэринэн үлэлээбитим.
Дьэ, кырдьык, тыа хаґаайыстыбатыгар кырата суох кімі оІоґулларын адьас ким да мэлдьэспэтэ буолуо. Ол гынан баран «кумахха ууну куппут курдук буолла» диэн этэр сіп.
Чуолаан биґиги нэґилиэги ылан кірүіҕүІ. Тіттірүтүн, кіміҕі тиксибэтэх дьон хотон тутталлар, бэйэлэрин базаларын оІостоллор. Ол оннугар кіміҕі тиксибит дьон хотон тутан дьэндэппиттэрэ, тугу эмэ тэринэн үлэлии сылдьаллара кістүбэт.
Мин санаабар, кімі кірүллэрин үрдүнэн, оІорон таґаарыы тіттірү түґүүтүн сүрүн тірүітэ – бу кімі дьиІнээх сыалыгар туттуллубутун ким да хонтуруоллаабат. ТХМ кыттыгас үбүлээґин харчытыгар суругунан отчуоту ылла да, онон бүтэ турар. Бу хаґаайыстыба дьиІ үлэлээбитигэр ылла дуу, тойон-хотун табаарыґа, билсиилээҕэ буолан ылла дуу — онно эрэ наадыйбат эбит.
«КыымІа» Таатта Кыйытын бааґынайа Н.А. Слепцов «... аҕыйах ахсааннаах чунуобунньуктар наґаалыыр буоллулар», – диэн, адьас кыларыйан турар кырдьыгы суруйар. Холобур, биґиги хаґаайыстыба сылгы базатын тутууга 2010 сылга кыттыгас үбүлээґин былааныгар киирэн, ТХМ хамыыґыйатын ааспыта. Ол эрээри икки чунуобунньук, чуолаан улууспут ТХУ-тын начаалынньыга уонна Дьүлэй нэґилиэгин баґылыга аІаардастыы айбардаан, дуоґунастарынан туґанан, кірүллүбүт кімі харчыны атастарыгар-доҕотторугар туруулаґан туран, ылан биэрэ олороллорун түмүгэр, былаантан тахсан хаалбыппыт. Ол туґунан улуус баґылыгыттан саҕалаан, ТХ миниистиригэр тус бэйэтигэр тиийэ этэн, туруорсан баран кыайбатахпыт. Хата, Аҕа баґылыкпыт Е.А. Борисов саайтын аадырыґын булан, дьыала сіпкі уонна кылгас кэм иґигэр быґаарыллыбыта. Онон кімүскэллээх эбиппит диэн үірдүбүт, былдьаппыт кырдьыкпытын булан ыллыбыт.
Дьэ, кырдьык, миниистирбит, маннааҕы киґи эппитинии, «8 сыл бииргэ үлэлээбит» киґитин «тылыттан тахсыбат» эбит. Таарыйа эттэххэ, мин да бу хас биирдии суруйбут тылбар толору эппиэттэґэргэ бэлэммин.
Аны, ТХМ биир чунуобунньуга хаґыс да туруорсар кірсүґүүм кэнниттэн «... базаҕытын кырдьык, оІорбуккут дуо?» – диэн ыйыппыта олус да соґутта, муодарҕатта! Биир бэйэм санаатахпына, ама, тугу да оІорон кірбітіх эрээри, хайа сирэйбинэн харчы эккирэтиґэ, аахса сылдьыам эбитэй?! Ол туґунан ійбір да оҕустарбат буоллаҕым. Итинник ыйытыы бэриллиитэ сымыйа, оІоґуу отчуотунан кімі харчыны туґаныы баарын дьэІкэтик кірдірін эрдэҕэ. Ол кімі харчыны нэґилиэк баґылыктара, ТХУ начаалынньыктара баҕарбыт дьонноругар, араас докумуону уу тэстибэт гына оІорон, ыпсаран, «барыта ирдэбил быґыытынан» туолбут гыналлара нуорма буолбут эбит диэн түмүктүіххэ сіп.
Онон тыа сирэ эґиги суруйаргытынан, «инникитин да болҕомто киинигэр сылдьарын» быґыытынан, маннык этиилэрдээхпин:
1. Кімінү оІоруу мэхэньиисимнэрин тэІэ хайдах хонтуруоллуур туґунан Балаґыанньаны оІоруохха. Хонтуруоллуур боломуочуйаны норуокка бэйэтигэр биэриэххэ. Тоҕо? Дэриэбинэҕэ ханнык Маайа хас ынахтааҕын, онтулара хайдах дьүґүннээхтэрин, хас ньирэй, тыґаҕас уо.д.а. баарын аттынааҕы Маайа барытын билэр. Убаґа, сылгы тіґітүн эмиэ эндэппэккэ этэр кыахтаах. Онон ким тіґі күрүі-хаґаа, хотон туттубута-суоҕа чуолкай биллэр. Оттон норуот итэҕэллээхтэрэ – дьокутааттар. Онон хонтуруоллуур боломуочуйаны нэґилиэк дьокутааттарыгар биэриэххэ.
2. Кыттыгас үбүлээґиІІэ сайаапка түґэриигэ нэґилиэктээҕи МТ баґылыгын хадатаайыстыбатын буолбакка (бэйэм кэґэкэнэ буолбут түгэммэр олоҕуран этэбин), дьокутааттар мунньахтарын боротокуолугар олоҕуран, улуустааҕы ТХУ начаалынньыктара хадатаайыстыба суруйалларын олоххо киллэриэххэ.
3. ТХМ кірдүүр докумуоннарын ахсааныгар (перечень) 4-5 тыґыынчалаах (онтубут 10 тыґ. тиийэ сыаналанар) симиэтэни буолбакка, хаґаайыстыба бэйэтэ оІорбут симиэтэтин билиниэххэ. Оччоҕуна хаґаайыстыбалар хара маІнайгыттан ночоотторун (затрата) ааҕына үірэниэхтэрэ этэ.
Түмүктээн эттэхпинэ, кімі тиґигин хайдахтаах да уларытан, саІардан киллэрдэххитинэ, олохтоох бэйэни салайыы уорганнара билиІІи курдук туох да хонтуруола суох «...бары итинник гыналлар...» – дии-дии, кэлэр харчыны талбыттарынан ыґа-тоҕо, саІа тэриллибит кэпэрэтииптэрин ійүіхтэрин оннугар, саана сырыттахтарына, бырабыыталыстыба ылыммыт соруга, кырдьык, туолбат, «Барбаросса былаана» эрэ буолан хаалар туруктаах.
Бэчээккэ таґаарыах иннинэ суруйуу сүнньүн чопчулаґаары ааптары кытта сибээстэґэ сырыттыбыт.
Клавдия Константиновна онно да ТХМ-Іа кинилэр сылгыларын базата 2010 сылга үбүлэниэхтээх базалар испииґэктэригэр киирэ сылдьыбытын; ол туґунан атырдьах ыйыгар куоракка киирэ сылдьан, тустаах департамент салайааччыта да эппитин бигэргэтэр. Ол гынан баран кэлин нэґилиэк баґылыгын хадатаайыстыбата суоҕунан матыыптаан, бэйэлээтэр бэйэтин улууґун ТХУ-тын начаалынньыга министиэристибэҕэ киирэн (маныаха нэґилиэк баґылыгын санаата тіґүү буолбутугар саарбахтаабат), атын хаґаайыстыбаны суруппутун суотугар, абыраллаах испииґэктэн бэрт дьиктитик сотуллан хаалбытын ахтар. «Сыыґа ійдібүл тахсыбыт буолуон сіп. Баҕар, хадатаайыстыба итэҕэґин иґин, эппиэтинэстэн сэрэхэдийэн тохтоотохторо» диэҕи, «биґиги оннубутугар баґылык букатын да инньэ 5-6 сыллааҕыта база туттубут, бэйэтин билсиилээҕин кэпэрэтиибигэр анньан биэрбитэ» диир. Онуоха бара сатаан, Клавдия Константиновна баґылыгар: «Оччоҕо, саатар иккиэммитигэр хадатаайыстыбата суруй. Хайабытыгар бэриллэрэ сіптііҕүн хамыыйа быґаардын» – диэбит. Онуоха: «Оччотугар эн ыларыІ биллэр буоллаҕа», – диэн, баґылыга мас-таас курдук аккаастаан кэбиспитин эмиэ да абара, эмиэ да кэлэйэ этэр. Ол да буоллар департамент салайааччыта, кырдьык база туттубуккун кэрэґилиир докумуоннары киллэрэн туран, іссі сайабылыанньалаґан кірірүгэр эппит. Ол кэмІэ іссі 16 сылгы базатын эбии үбүлүүр быґаарыы ылыллыбыт. Ол эрээри баґылык хадатаайыстыбата суоҕун быґыытынан, эмиэ матар ыксал тирээбит. Онон, дьэ, били, суруйар бэрэсидьиэнин саайтыгар тахсар. «Дьэ, онуоха эрэ хаарыан сырабын-сылбабын бараабыт боппуруоґум бэрт түргэнник уонна кэбэҕэстик быґаарыллыбыта», – диэн, анаан бэлиэтиир.
«Хомустаах» кэпэрэтиип Клавдия Константиновнаҕа кэргэнин бааґынай хаґаайыстыбатыттан хаалбыт бастыІ баайа, үтүі ійдібүлэ эбит. БилиІІитэ дьон киэнин холбоон, уопсайа 200-чэ сылгылаахтар үґү. Түірт сылтан бэттэх огдообо да хааллар, эрин дьарыгын, тірүт үгэґин ытыктаан, санаан, сопхуос ыґыллыаҕыттан илдьэ сылдьыбыт сыспай сиэллээхтэрин үксэтиигэ күүґүн харыстаабакка үлэлэґэрэ, ыІырыыны ылынан, кэпэрэтииби да тэриниитэ ійінүін, холобурга сылдьыан сіптііҕі.
Ґрдүкү салалта дьиІ үлэлиир, сайдарга баҕалаах дьону ійүіхпүт диир кэмигэр бу маннык сурукка этиллэр түгэн бэлиэтэнэрэ, дьэ, дьикти. Аны, тіґі да тустаахтарга тыын суолталаах буоллар, быґаарыллыыта судургу да соҕус буолуон сіптііх бу боппуруос бэрэсидьиэн, кини саайтын быґаарыытыгар тиийэ уґуура-тэниирэ кыбыстыылаах да буолсу. "Хамнастара үрдээбит", "ахсааннара халыІаабыт" тыа хаґаайыстыбатын испэсэлиистэрэ, начаалынньыктар, туґааннаах министиэристибэ оччоҕо тугу гынар буоллахтарай диэн, кырата, мунаарыахха да сіп курдук. Баґылык бэйэтинэн дьонун ійіібіт, дьонун туґугар туруорсубат буоллаҕына, боростуой тыа киґитэ кимиэхэ эрэнэр? Сырыы аайы үіскээбит кыґалҕатын Аҕа баґылыкка быґаартара сүүрэр дуу?
Комментарии
Сообщение:
Отправить Отмена