Бу күннэргэ Бикипиэдьийэ (Википедия) – аан дойду кіІүл энциклопедията – тэриллибитэ 10 сылын бэлиэтиир. Сахалыы бикипиэдьийэни Николай Павлов-Халан диэн бэрт сайдам, ыллам-дьэллэм энтузиаст киґи тэрийэн-бэрийэн үлэлэтэр. Санаттахха, бу туох да хамнаґа суох уопсастыбаннай ноҕурууска. Николай Николаевич сахалыы бикипиэдьийэни саха тыла салгыы сайдарыгар биир сүдү суолталаах суол быґыытынан сыаналаан ылсан үлэлээбитэ 3-с сыла буолла.
Кыратык халыйдахха, Николай Павлов-Халан саха дьоно аныгы технологияны, Интэриниэти баґылыылларын туґугар сыралаґан үлэлиирин таґынан, «Тас сахалар» диэн уопсастыбаннай түмсүү салайааччыта. Бу түмсүү баара-суоҕа биир сыл иґигэр үлэ-хамнас біҕінү оІорбутун бары да истэ-билэ сылдьар буолуохтаахпыт. Быґата, үлэ біҕінү оІоро сылдьар, холобур буолар кыахтаах киґи.
Николай Николаевич, кімпүүтэр уонна Интэриниэт эйгэтигэр бэрт киэІ билиилээх-кірүүлээх киґи, саха дьоно аныгы информатизация, технология чааґыгар улаханнык хаалан иґэрбититтэн олус долгуйар уонна бар дьонугар маннык ыІырыылаах. (Кімпүүтэр эйгэтиттэн тэйиччи сылдьар дьон, маны элбэҕи билэр киґи дууґатын хаґыытын да быґыытынан ылыныахпытын сіп).
Интэриниэт – аан дойдуга тахсар аартык
Биґиги улахан сайдыы, сибээс-ситим кииннэриттэн тэйиччи олоробут. СаІа, сонун технологиялар, билим ситиґиилэрэ-арыйыылара биґиэхэ бэрт бытааннык кэлэллэр. Аны туран, іріспүүбүлүкэбит иэнэ олус киэІ, наґаа ыраах сирдэринэн аҕыйахтыы буолан бытанан олоробут. Мантан сылтаан, бүгүІІү ырыынак усулуобуйатыгар саІа технология киириитэ экэнэмиичэскэй іттүнэн кідьүүґэ кыччаан, ороскуота улаатан тахсар. Ол иґин сибээс-ситим тэрилтэлэрэ, холобур «Сахателеком», «Ростелеком» да буоллун, манна бэрт кіҕі суохтук сыґыаннаґаллар. Јріспүүбүлүкэбит салалтатын іттүттэн манна кэккэ болҕомто эрэйиллэрэ хайаан да наада. Мин саныахпар, «ким информациялаах – ол кыайыылаах» диэн бириинсиби тутуґан, уопсастыба бу боппуруоска санаатын биллэриэн, туруорсуон наада.
* * *
Билигин кімпүүтэр, Интэриниэт олох бары эйгэтин хабар буолла. Ґлэ-хамнас, үірэх, билии-кірүү, дьыала-куолу, атыы-тутуу, сынньалаІ, үп-харчы хаамыыта барыта Интэриниэт тула түмүлүннэ. Саха дьоно бу эйгэни тіґінін бытааннык, кінтірүктүк баґылыыбыт да, киэІ глобальнай ырыынак эйгэтин бары хайысхаларыгар мэлдьи сүүйтэриилээх балаґыанньалана сылдьарбыт іті кістін турар. Олох күүппэт, баран иґэр. Хаалбыт наар хаала турар. Билигин аҕамсыйан эрэр саха дьонуттан ыйыталаґан кірдіххі, үгүстэригэр Интэриниэттэн бүтэйдии дьаарханар, дьиксинэр, «букатын оборчо курдук үґү, ылла да, ыытыа суоҕа» диэн бүтэйдии куттанар сыґыан баар. Тіріппүттэр үгүстэрэ, бастатан туран, оҕолоро туох да хааччаҕа, хонтуруола суох Интэриниэти талкыйан улахан ороскуокка тэппиттэрин саныы түґэллэр, бобор-хаайсар аатыгар бараллар. Тус бэйэм, Интэриниэт куґаҕанын туґунан оннук ійдібүл олоҕуран хаалара бүттүүн омукпут кэлэр дьылҕатыгар охсуулаах буолуон сіп диэн дьиксинэбин.
Интэриниэти хааччахтаан инникибитин быстарбыт кістін турар. Маны, бастатан туран, үлэлиир-хамсыыр, ол эбэтэр Интэриниэт тілібүрүн уйунар орто саастаах дьон ійдүіхтэрин баҕарабын. Интэриниэти мин тоҕо эрэ мэлдьи мууґу алларар анньыыга холуу саныыбын. Сатаан туттубат дьалбаа киґи анньыынан дэІнэниэн, куґаҕан киґи соруйан дьону да оґоллуон сіп. Кырдьык, кутталлаах. Ол гынан баран, анньыы кімітүнэн муІурданыы, хааччахтаныы мууґун дьіліҕүн уонна муус анныгар сытар билии-кірүү, сайдыы, уйгу-быйаІ ілбіт мэІэ уутугар тиийэҕин. Биллэрин курдук, уута суох олох суох. Биґиги тиийиэхтээх уубут муус анныгар сытар, онно тиийэргэ анньыыта – Интэриниэтэ – суох хайдах да сатаммаккын. Анньыыттан куттаныллыа суохтаах.
Мин саха орто саастаах дьонун ыІырыам этэ: оҕолоргутун, тіґі кыалларынан, кімпүүтэринэн хааччыйыІ, Интэриниэккэ холбоон биэриІ. Ол кэннэ, баґаалыста, Интэриниэт кірүгэр-нарыгар кіІүл ыытан кэбиспэккэ, олоххо туґалаах информацияны ыларыгар, билиитэ-кірүүтэ кэІииригэр кіміліґүІ, кэмнээн-кэрдиистээн хонтуруоллааІ. Кини кімпүүтэр эйгэтигэр киириитэ – кини кэнэҕэски ситиґиилээх олоҕун мэктиэтэ.
Саха тыла – Интэриниэккэ
«Оҕо Интэриниэти баґылыахтаах» диэтибит. Дьэ, Интэриниэккэ киирдэ. Мин саныахпар, кини манна киирээт да, бэйэтигэр чугас, сахалыы тылынан суруллубут эйгэни булуохтаах. Ону биґиги, орто саастаах кілүінэ, хайаан да хааччыйар эбээґинэстээхпит. Эппитим курдук, үіс сиртэн, сайдыы кииниттэн олус ыраах олорор буоламмыт биґиги бу эйгэҕэ сүүйтэриибит улахан. Интэриниэт эйгэтин атын регионнартан хойутаан баґылыыбыт, хойутаан баґылаабыт дьон хаґан үірэнэн, билэн-кірін Интэриниэккэ сахалыы эйгэни сайыннарарбыт – уґун остуоруйа. Ґлэлиэхпитин наада.
Оҕолорбут Интэриниэккэ нуучча, англия, кытай тылынан киирдилэр да, оннук бара туруохтара. Кэлин ону сахалыыга тінүннэрии быдан элбэх сыраны эрэйэрэ ійдінір.
Онон, бу эйгэҕэ сыстаҕас, билиилээх-кірүүлээх саха дьоно күүспүтүн-күдэхпитин бары түмэн үлэлиэҕиІ диэн ыІыраары гынабын.
Бикипиэдьийэ туґунан
Бикипиэдьийэ сахалыы салаата 2007 сыл саІатыгар тэриллибитэ. 2008 сыл ыам ыйыгар атаҕар турбута, туспа домен-аат ылбыта. Бырайыакпыт сайда турар. 50-тан тахса кіхтііх кыттааччылаахпыт. Уонча киґи куруук ыстатыйа суруйар уонна кіннірүүлэри оІорор.
Былырыын биики-десант диэн ааттаах тэрээґини толкуйдаабыппыт. Саха уутуйан олорор уонча улууґун кэрийэ сылдьан, бикипиэдьийэ киэІ кыаҕын туґаныыны кэпсиэхтээх этибит. Онтубутун быйыл сіргүтэр былааннаахпыт. Арассыыйа бикипиэдьийэни ійүүр тэрилтэтэ «Викимедиа РУ» үбүнэн кіміліґүіх буолла. Сылдьыбыт улуустарбытыгар улахан кылаас оҕолорун, учууталлары, нэґилиэк уопсастыбаннаґын, салалтатын, кулууп, түмэл (мусуой) уонна бибилэтиэкэ үлэґиттэрин кытта кірсін кэпсэтиини ыытыахтаахпыт...
Атын бырайыактар
Аныгыскы хардыыбыт – Сахалыы Бикитиэкэни (Саха Викитека, Sakha Wikisource) – ол аата саха тылынан суруллубут тиэкистэр сытар сирдэрин тэрийии. Бикипиэдьийэ энциклопедия буоллаҕына, бикитиэкэ – айымньылар, ол аата хоґооннор, кэпсээннэр, сэґэннэр, о.д.а. уус-уран уонна публицистическай айымньылар кіІүл-босхо ааҕыыга анаан харалла сытар сирдэрэ. Манна билим (наука) айымньыларын, сахалыы тахсар сокуоннары эмиэ киллэриэххэ сіп. Билигин Бикитиэкэҕэ 277 сахалыы сирэй баар. Саха дьонун онно баар айымньылары, ыстатыйалары туґанаргытыгар ыІырабыт. Уонна бэйэҕитигэр баар сахалыы тиэкистэри онно уган, бар дьоІІо туґаны аҕаларгытыгар баҕарабыт.
Спеллчекер – таба суруйууну бэрэбиэркэлиир кімпүүтэр бырагыраамата. Билигин нууччалыы тылынан бэчээттиир дьон билэллэр, алҕас суруллубут тыллар анныларынан кіні сурааґын тахсан «бу сыыґа» диэн биллэрэр. Син биир ол курдук сахалыы сурукка алҕаґы булар бырагыраама оІоґуллубута номнуо уонча сыл буолла эрээри, баччааІІа диэри туґаҕа тахсыбакка сытар. Бу бырагырааманы хас эмэ сылы быґа сыралаґан оІорбут дьон үлэлэрин иґин, биллэн турар, тілібүрү эрэйэллэр. Ону ким да наадалааҕынан ааҕан атыыласпат. Онно ким эрэ болҕомтотун хатыыра уолдьаста.
Маны таґынан, сахалыы тиэкиґи тута английскайдыы, нууччалыы (эбэтэр тіттірүтүн) тылбаастыыр бырагыраама эмиэ субу оІоґуллан кэриэтэ турар. Хомойуох иґин, онно эмиэ ким да болҕомтотун уурбат.
«Јріспүүбүлүкэ олохтооҕун аІаара саІарар-туттар тылыгар маннык аахайбат сыґыан баара хомолтолоох» диэн бу боппуруоґунан дьарыктанар эбээґинэстээх былаас уорганнарыгар санаабытын иґитиннэрэбит.
Суруйар аадырыскыт halan@yandex.ru
Билсэр тіліпүіІІүт 8-924-6618833
Комментарии
Сообщение:
Отправить Отмена