«Былаас судургу, киһилии буолла», -- диэн үрдүк дуоһунаска саҥа анаммыт дьон этэн эрэллэр. Оннук эрэ буоллун.

Александр Ильич Борисов былырыын премьер-миниистир солбуйааччытынан ананна. Кини үлэтин-хамнаһын сүрүн соругунан -- электроннай правительствоны олоххо киллэрии буолар. Дьон үксэ А.Борисовы «булка анаммыт телебиэриилэри ыытар киһи» диэн билэллэр. Онон, хайа эмэ да өттүнэн суруналыыстар биир идэлээхпит курдук саныыбыт.

- Александр Ильич, правительство бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан ананыаҥ иннинэ Теле-араадьыйа биэриилэр техническэй киинин (ТЦТР) генеральнай дириэктэринэн үлэлээбитиҥ. Оттон ол иннинэ?

- СГУ физикаҕа факультетын бүтэрэн баран 1983 сылтан 1990 сылга диэри Саха АССР сибээскэ производственнай-техническэй управлениетыгар үлэлээбитим. Онтон ТЦТРга бастаан кылаабынай инженеринэн, 1996 сылтан генеральнай дириэктэринэн үлэлээбитим.

- Ситэриилээх былааска атын эйгэттэн кэллэҕиҥ. Чунуобунньуктаан аһыыр төһө бэрт үлэ эбитий? Былаас интригатын биллиҥ дуо?

- Билбэтим... Хатыйа иликтэр. Урукку правительствотааҕар билиҥҥи правительствоҕа быдан боростуой, судургу соҕус дьон үлэлииллэр быһыылаах. Бастаан утаа, кырдьык, ыарырҕаппытым. Урукку үлэбэр бастакы киһи буоллаҕым. Эттим да торуоска! Оттон манна, төһө да улахан дуоһунас буоллар, тутулугуҥ элбэх. Хаама-сиимэ сылдьаргыттан саҕалаан… араас дьонтон тутулуктааххын. Мэһэйдэтэр этим. Онтон сыыйа-баайа орун-оннугар түһэн, билигин бэйэм миэстэбин буллум. Хара маҥнайгыттан сибээскэ, информатизацияҕа туох-ханнык көрүүлээхпин эппитим. Президент, премьер өйүүллэр. Билигин анал уураах, дьаһал, тустаах нормативнай докумуоннар тахсаннар үлэбит торума чопчуланна. Улахан боппуруостарга, үп хамсааһыныгар эҥин, салалтаны кытары сүбэлэһэбит, уоннааҕытын бэйэбит көрөрбүтүнэн-истэрбитинэн быһааран үлэлиибит.

- Төрөөбүт сириҥ Хаҥалас?

- Төхтүртэн төрүттээхпин.

- Төрөппүттэриҥ?

- Аҕам өлбүтэ. Ийэм Төхтүргэ олорор, быйыл 80 сааһын туолуохтаах. Куоракка туох иһин көһөн киирбэт. Киирдэҕинэ даҕаны биир-икки хонугунан сөп буолар. «Тыыным-быарым» хааллар диэн тыллаах.

- 80-аах кырдьаҕас маһын-мууһун хайдах дьаһанарый?

- Гаастаах, ититиилээх дьиэҕэ олорор буолан кыһаллыбат. Биһиги кэлэ-бара көрө-истэ сылдьабыт.

- Дьонуҥ туох үлэһит этилэрий?

- Ийэм Мария Петровна үйэтин сааһын тухары Төхтүргэ фельдшердээбитэ. Доруобуйа харыстабылын үтүөлээх үлэһитэ. Аҕам сопхуоска оробуочайдаабыта, туту маастардаабыта.

- Бииргэ төрөөбүттэр хаһыаҕытый?

- Бырааттаахпын, ону таһынан аҕам эдьийин оҕолоро биһигитини кытары бииргэ иитиллибиттэрэ.

- Быраатыҥ туох үлэһитий?

- Чааһынай предприниматель.

- Грант, субсидия сүүйүүтүгэр убайа төһө көмөлөһөр?

- Ээ, суох. Бэйэтэ бэйэтигэр сылдьар киһи.

- Кэргэниҥ, оҕолоруҥ, сиэннэриҥ?

- Кэргэним Александра Николаевна диэн.

- Дьиэҕэ икки Александр?

- Оннук. Шура диибин. Кини 8-с оскуолаҕа саабыстаабыта. Билигин 8-с оскуола Куорат классическай гимназията буолан турар. Ыалга икки салайааччы баар буоллаҕына ыал-ыал буолбат диэн…

- Хайдах, былаас былдьаһыыта саҕаланна дуо?

- Суох. Дьиэҕэ ким эмэ баар буолуохтаах диэн, кини омук тылын кафедратыгар сэбиэдиссэйинэн көспүтэ.

- Гимназия кафедратыгар?

- Оннук.

- Төһө киэҥ-куоҥ дьиэлээххитий?

- 4 хостоох квартиралаахпыт.

- Дьиэ үлэһиттээххит дуо?

- Суох (күлэр). Ийэ кылыным баар. Ол барахсан уолбут төрөөбүтүн кытары биһигинниин олорсор.

- Кэргэниҥ ханнааҕыный?

- Намҥа төрөөн баран Баатаҕайга улааппыт. Аҕата оскуолаҕа үөрэнэ сырыттаҕына өлбүт. Инньэ гынан мин күтүөттүүрбэр бэлиэр суох этэ.

- Оҕолоруҥ туһунан…

- Икки оҕолоохпун. Кыыһым Татьяна, уолум Илья. Иккиэн оскуоланы кыһыл көмүс мэтээлинэн бүтэрбиттэрэ. МГИМО выпускниктара. Уол саҥа кэлэн үлэлээн эрэр.

- Идэтийиитэ ханныгый?

- «Международная дипломатия в области энергетики» -- «экономика» диэн.

- Правительствоҕа үлэҕэ киирдэ дуо?

- Суох… судаарыстыбаннай тэрилтэҕэ...

- Оттон кыыһыҥ ханна баарый?

- Ньиэмэс киһитигэр кэргэн тахсыбыта. Олорор сирэ – Германия, үлэлиир сирэ – Москва. Бэйэтэ тэрилтэлээх. Ыччат аныгы таҥаһын дизайнаан, ону Кытайга, ээ, суох… (толкуйдуур) чэ, ханнык эрэ, Илиҥҥи Азия дойдутугар таһааран тиктэрэллэр. Онтон төттөрү аҕалан манна атыылыыллар. Кыраныысса таһыгар производстволаах.

- Күтүөт туох киһиний?

- Спортивнай таҥаһы айар, тигэр, эргинэр хас да дойдуларга баар бөдөҥ концерн Дюссельдорфтааҕы дириэктэрэ.

- Омук күтүөттэммиккитигэр бастакы санаа туох диэн этэй?

- Бэйэлэрэ сөбүлэстэхтэрэ дии. Биһигиттэн туох да тутулуга суох буоллаҕа.

- Нууччалыы билэр?

- Суох. Кэргэним тылбаастаан кэпсэтэбит.

- Төһө саастаах киһиний?

- 40-х.

- Оҕолоруҥ сахалыы билэллэр дуо?

- Билэн. Төхтүргэ таҕыстахтарына «куорат оҕолоро буолан баран сахалыы саҥараллар эбит» диэн сөҕөөччүлэр.

- Александр Ильич, булт туһунан биэриилээххин... Онтуҥ нэдиэлэ аайы тахсар... Бу хаһан үлэлиигиний, хаһан бултуугунуй?

- ¤э-һэ-һэ! Өссө ким да инньэ диэн ыйыта илигэ! Оттон, дьиҥинэн, «хаһан бултуугунуй?» диэн ыйытыы оруннаах буолуо этэ. Дьылым-күнүм манна (кабинетын эргиччи көрөр) ааһар буоллаҕа. Ити биэриим аан-бастаан 2009 сыл муус устар 4 күнүгэр тахсыбыта. Оччолорго, арыый, син бириэмэлээх этим. Бастакы 6-7 программа студияҕа уһуллубута. Онтон, олох, чопчу булт туһунан биэриилэри бэлэмнээн барбыппыт. Бэйэтэ туспа сайдар сюжеттаах, сценарийдаах, түмүктээх гына оҥорон барбыппыт.

- Ким идиэйэтэ этэй?

- Бэйэм идиэйэм. Урут даҕаны, айылҕаҕа таҕыстарбын эрэ камерабын, фотоаппараппын отой илдьэ сылдьарым. Элбэх баҕайы матырыйаал мунньуллубута. Араас дьоҥҥо, каналларга булт туһунан биэрии оҥоруохха диэн этэ сатаабытым. Бачча киэҥ, бултаах-алтаах, булучуттардаах сиргэ олоробут даҕаны, ону кэпсиир биэриибит суох диэн. Ким да ылымматаҕа. Онтон, бэйэбитигэр устар, таҥар, көрдөрөр кыах баар буолбутун кэннэ, бэйэбит саҕалаабыппыт. Баҕар кэнэҕэс далааһыммыт кэҥиэ-улаатыа диэн, биэриибитин нууччалыы ыытыахха диэн быһаарбыппыт.

- Нууччалар көрөллөр дуо?

- Көрөллөр. Көрөөччүлэрбитин омугунан араарар эбит буоллахха аҥаар-аҥаарыгар тахсар. Биэрии төһө да нууччалыы бэрилиннэр, сахалыы саҥарар киһи баар буоллаҕына, кини тыла-өһө тылбаастанан титрга тахсан иһэр. Онон ким баҕарар көрөрүгэр тоҕоостоох. Дьон ону сөбүлүүллэр эбит.

- Атын булт туһунан биэриилэриттэн эн биэрииҥ туох уратылааҕый?

- Атын, холобур «Байанай» биэриини туох да диэн кэриэтиир баҕам суох. Кинилэр биир биэриигэ хас да тиэмэни кэпсииллэр. Мин биэриибэр, чуолаан, булт биир көрүҥүн, соноруттан саҕалаан көрдөрөбүн, кэпсиибин. Онон бу биэриилэр бэйэ-бэйэлэригэр маарыннаспаттар, күрэстэспэттэр. Дьон иккиэннэрин тэҥинэн сөбүлээн көрөр. Биһиги биэриибит «Саха» НКИКка көстөр буолла...

- Урут биэрэ сатаабыккын ылбатахтара, билигин дуоһунастаммытыҥ кэнниттэн үөрүүнэн ыллылар?

- ¤э-һэ… эн хайдах эрэ ыйытыылары биэрэҕин дии. Инньэ диэн буолбатах. Биһиги биэриибит көрөөччү биһирэбилин сыл аҥаара буолан баран ыллаҕа. Дьиҥинэн, кэпсэтии эрдэттэн бара сылдьыбыта. 2009 сыл теле-болдьоххо кыайан киллэрбэтэхпит. Онтон 2010-2011 сыл дьылыгар НКИКтар киллэрбиттэрэ. Ханнык баҕарар ханааллар бэйэлэрин концепцияларыгар сөп түбэһэр биэриилэри атыылаһаллар. Холобур, 1 ханаалы, Арассыыйа ханаалын да ылан көр, бэйэлэрэ аҕыйах шоулары усталлар, толкуйдууллар уоннааҕыларын атыылаһан ылаллар.

- Оччоҕо «Саха» НКИКка биэриигин атыылаатыҥ?

- Суох, буор-босхо биэрэбит. Атыылаһар харчылара суох буоллаҕа. Өссө иннигэр-кэннигэр бэйэлэрэ реклама угаллар-хайыыллар (күлэр).

- Мин саныахпар, булт туһунан биэриилэри үлүһүйэн туран көрөбүн диэбэппин эрээри, эн биэриилэргэр хаан аҕыйахтык көстөрүнэн уратылаах быһыылаах.

- Сорох дьон хаан аҕыйаҕын «мыыналлар», тугу үлүбээй хаамаргытын көрдөрөн тахсаҕыт диэн эрийэллэр. Сонор тиһэх түмүгүн дьон миигиттэн ирдиир: «Тугу өлөрдүгүт, буллугут-таллыгат?» -- диэн. Биһиги дьону бултуур ньымаҕа, албаска, сонорго үөрэтэ сатыыбыт. Булт култууратыгар, сиэригэр-туомугар. Ол гынан баран, булт түмүгэ диэн эмиэ көрдөрөбүт эрээри, астыырбытын, хааны-сиини хаһан да көрдөрүөхпүт суоҕа. Ааспыкка чубуку булдун көрдөрбүппүтүгэр дьахталлар тахсан «бу Барыыһап куһаҕан, кырыктаах киһи, ону өлөрдө, маны өһөрдө» дииллэр. Дьон ирдэбилэ атын-атын. Ол ортотунан сылдьыахха наада дии саныыбын.

- Аныгы булт өйдөбүлэ уларыйда. Эр дьон сааларынан-саадахтарынан, сэптэринэн-сэбиргэллэринэн, таҥастарынан-саптарынан, араас бултуур тэриллэринэн куоталаһа тахсар курдуктар. Хамныыры-хамсаабаты барытын имири эһэ сатыыр адьынаттаахтар.

- Дьахталларга «булт диэн саатыыр, арыгылыыр» дьарык диэн өйдөбүл баар. Кырдьык, үнтү арыгылаан, нэһиилэ сыһыллан-соһуллан, кураанах киирэр эр киһи туох өҥөлөөх буолан хайҕаныаҕай. Билигин улахан буруйу оҥорботох киһи, харчылаах эрэ буол, хайдах баҕарар күүстээх сааны атыылаһар кыахтаах. Сэпкэ-сэбиргэлгэ, лицензийэҕэ даҕаны кытаанах хаарчах суох буолла. Ол иһин түбэһиэх «булчуттар» наһаа элбээтилэр. Ол иһин арыгыттан араллаан, араас дэҥ-оһол тахсар. Булду харыстаабакка кыргар майгы олохсуйда. Мин итинник кэрээнэ суох быһыыны утаран, дьон өйүн-санаатын уларытаары ити биэриилэри оҥоробун. Булт – ханнык баҕарар омукка улахан суолталаах. Өбүгэлэрбит бултуур сирдэрин, кыылларын-сүөллэрин харыстаан тутталлара.

Киһи айылҕаҕа сылдьан күүс эбинэн, ыраастанан, дууһалыын сылаанньыйан киириэхтээх. Күнү быһан кабинекка олорон, уһун-киэҥ мунньахтарга сылдьан – киһи этэ-хаана буолбакка, өйө-санаата, дууһата илистэр. Ол киһини баттыыр. Онтон тыаҕа тахсан икки-хас күн хааман кэллэххинэ, эт-хаан өттүнэн сылайдаргын даҕаны, ис туругуҥ күүһүрэн, күүс эбинэн кэлэҕин.

Аны, соҕотох тыаҕа хаама сылдьан бөлүһүөктүүр санаалар киирэллэр. Ыал, киһи-хара буолар олоххун туораттан ырытан, анааран көрөҕүн. Сааһыланаҕын. Мин, урут, тыаҕа илдьэ сылдьар дьоннорум ойохторо сотору кырбыы кэлэллэрэ буолуо дии саныырым. «Тойонноро бэйэтэ-бэйэтинэн кучуйтуу сылдьар» диэн. Ол эрээри баччааҥҥа диэри ким да уордайа илик. Ол аата дьахталлар өйдүүр буоллахтара, эр дьон айылҕаҕа сылдьан чэбдигирэн, өйдөрө-санаалара дьайҕаран, өссө өттүк харалаах кэллэллэр диэн, булт диэн үчүгэй эбит диэн. Ким, ама, үөрэн-көтөн бултаах-астаах киирбит киһини холдьоҕо-хомуруйа көрсүөй?!

- Эйигин кытары бултуон баҕарар дьон ахсаана лаппа эбиллибитэ буолуо, ээ?

- Наһаа элбэхтэр. Ол гынан баран, биһиги наар биир хамаанданан сылдьабыт. Бэрт сэдэхтик туора киһи кыбыллан ааһар. Бириэмэбит ыгым буолан, өрөбүллэргэ эрэ тахсабыт. Сороҕор субуотаҕа кытары үлэлиибин, ол иһин субуота киэһэ хойут айанныыбыт, баскыһыанньаҕа устабыт, хаамабыт, онтон киэһээ куоракка төннөбүт. Кэлэн баран 7-8 чаас устубуппутун 25-30 мүнүүтэлээх биэриигэ сөп түбэһэр гына «чиҥэтиэхпитин» наада. Талаттаан баран монтажерга, режиссерга биэрэбин. Сарсыныгар тиэкиспин суруйан, ааҕан, «саҥардан» баран хат көрөбүт, көннөрөбүт-хайыыбыт…

- Оччоҕо биэриилэриҥ эрдэ уһуллубут, бэлэмнэниллибит пленкалар буолбатахтар эбит дии. Өрөбүл күн уһуллубут «он-лайн» биэриилэр?

- Оннук. Билигин телебиэриим үлэм да курдук буолбатах, хобби курдук буолла.

- «Заповдениктарга тойоттор бултууллар» диэн этии төһө оруннааҕый?

- Урут инньэ диэн иһиллэр этэ. Бэйэм хаһан да заповедник иһигэр бултаахбатах киһибин. Бэйэҥ сүүрэн-көтөн булбут булдуҥ уон төгүл күндү буолар.

- Кытаанах салайааччы дииллэрин истэрим?

- Инньэ диэччилэр. «Кытаанах» диэн остуолу сырбата-сырбата, хаһыытаан-үөгүлээн буолбатах. Бэйэм эппит тылбар турабын, дьонтон эмиэ ону ирдиибин. Сорудах биэрбиккин ирдээҥҥин толорторуохтааххын. Аҕыйах куолу, үгүс үлэ.

- Президент Барыыһаптыын аймахтыы буолаайаххыт?

- (Күлэр) Суох. Дьиҥинэн, олох сириэм суох этэ. Урут, өс киирбэх баҕайытык «кини чурапчы, мин хаҥаласпын» эҥин диэн быһаара сатыырым. «Убайым», -- диэхтээх этим буоллаҕа! Оччоҕо Егор Афанасьевичтан даҕаны ыйыталаһыа суох этилэр.

www.kyym.ru
27.01.2011 11:30 | оригинал статьи | просмотров: 13027