Мииринэй куорат генеральнай барылын кытта сиhилии билсиhэн турабын. Туох да саарбаҕа суох, куораппыт инники кэскилэ балай эмэ сырдык эбит. Холобур, алмаастаах кыраай кииниттэн 600 км. хоту сытар Удачнайы кытары холоотоххо, Мииринэй үүнэргэ-сайдарга быдан ордук усулуобуйалаах. Ол эрээри манна да ноолоох.

Архитектура барылынан сирдэттэххэ, аІаардас онус эрэ кыбартаал тутуллуох, сайдыы іттүгэр тосту уларыйыах курдук диэн сылыктаатым. Быйылгыттан Јктііп 40 сылын аатынан уулуссаҕа 88 кыбартыыралаах дьиэ, салгыы устудьуоннар биир уопсайдара, икки сэттэ уончалыы кыбартыыралаах, тоҕустуу этээстээх, монолит-каркаас оІоґуулаах дьиэлэр тутуллуохтаахтар. Ону да АЛРОСА тутууга управлениетыттан улахан тутулуктаах. Манна экэниэмикэ кэккэ уустугун эбэн кэбис. Бастакыта – сиэмэн сыаната биир сыл иґигэр 20 бырыhыан ыараата. Иккиhинэн – уматык уонна тиэхиньикэ сыаналара ірүү үрдүү турар. Ґсүґүнэн – тутуу индустриятын тэрилтэлэрин – Мииринэйдээҕи тутар-таІар трест, кэлимсэ мэхэньисээссийэ управлениетын, АТМ, КСМ, таґаҕаґы сүрүн тиэрдээччи УМТС – базата, тиэхиньикэтэ, тэриллэрэ, ортотунан, 50 % эргэрбит. Тірдүґүнэн – саамай үтүі сылларга АЛРОСА тутууга управлениета 40-ча суббэдэрээт ньыматынан үлэлиир тэрилтэлэнэ сылдьыбыттаах. Билигин олору тутууга-таІыыга кытыарар ыараата (хардарыта туруорсар ирдэбиллэрэ улаатта). Бэсиhинэн – дьон соҕуруу дойдуга балысханнык кіґір буолан, үгүс үтүі каадыр тэскиллээтэ. Сорохторун тэрилтэлэригэр батарбатылар, сорохтор хамнастарын мыыннылар. Оттон саІа испэсэлиистэри бэлэмнииргэ үтүмэн үп уонна бириэмэ ирдэнэр. Мииринэй сарсыІІыта долгутар В.Штыров Саха сиригэр баhылыктыыр кэмигэр Мииринэйи тутууга, тупсарыыга кыhамньытын мэлдьэґэр сатаммат. Оттон 2002-2007 сс. Мииринэй улууґун салайбыт саха киhитэ Анатолий Попов киллэрбит сүдү кылаатын олохтоохтор умнубаппыт. Кини үлэлиирин саҕана куораппыт чахчы, алмаастаах куорат буоларын итэҕэйбиппит. Мииринэй аІаардас 2005-2006 сс. дьэргэс гына түспүтэ. 2009 сылтан саҕалаан, кириисистэн да сылтаан, салалтабыт да уларыйталаан, тутуубут букатын харгыстанна. Олорор дьиэни тутууга, бэл, туох да сир баайа суох МэІэ ХаІалас улууhугар кыайтардыбыт. Сааттаах дьыала буолбат дуо?! Саха сиригэр Мииринэй курдук баараҕай улуус социальнай эбийиэги тутууга букатын хаалаары ыксатан эрэр. Улуус дьаhалтатыгар тутуу боппуруоhугар анаан-минээн хаста да сылдьан турабын. Онно миэхэ туох да кэскиллээҕи эппэтэхтэрэ, эбиитин “бу киhи тугу эрэ соруйан хасыhар дуу” диэбиттии, кырыы харахтарынан кірбүттэрэ. Ама, куораппыт инники кэскилин токкоолоhор оннук бобуулаах буолла дуо?! Тутуу сіргүтүллүіх чинчилэннэ Туох да диэбит иhин, Мииринэйи тутуу алмаастаах хампаанньата суох барбат. Бу кыґалҕа тыын суолталаах. Аны туран, хампаанньа аhылыннаҕына, тимир суола суох дьоҕус куорат буоларын быhыытынан, инники дьылҕата хайдах буолуой диэн ыйытык турбута ыраатта. Хампаанньа социальнай мэктиэлээhиннэригэр үлэґиттэрин тупсаҕай олорор дьиэнэн хааччыйыы соруга турар. Ол иhигэр – бэтэрээннэри Москубаттан 400 км. чугас Орел куоракка кіґірүү. Быйыл Орелга АЛРОСА аатынан уулуссаҕа 194 кыбартыыралаах дьиэ тутулунна. Кыбартыыралары хампаанньа бары самалык тэрилтэлэригэр түІэттилэр. Удачнайдааҕы ХБК – 84, Айхаллааҕы ХБК – 24, Мииринэйдээҕи ХБК – 19, Ньурбатааҕы ХБК – 5, атын подразделениелар – иккилии. Дуогабар сиэринэн, соҕуруу кіґііччү Мииринэй улууґугар баар дьиэтин туран биэриэхтээх. Манна даҕатан эттэххэ, АЛРОСА соҕуруу эрэ буолбакка, Дьокуускайга кытары алмаас бэтэрээннэригэр дьиэ тутара буоллар диэн ыра санаа баар. Бу туhунан алмааhы наардыыр киин (ЦСА) профкомун бэрэссэдээтэлэ П.Петрова туруорсубутун, АЛРОСА бэрэсидьиэнэ Ф.Андреев болҕомтоҕо ылыах буолбута. Билигин Дьокуускай Мииринэй сахалара саамай дьулуhар куораттарыгар кубулуйбута кистэл буолбатах. Сыл ахсын киин куоракка, ортотунан, уонча ыал кіґір буолла. 80-с сыллартан 90-с сыллар бүтүүлэригэр диэри Мииринэйгэ баар дьиэни Дьокуускайга, бэрт эрэйинэн да буоллар, атастаhыахха сіп этэ. 2007-2008 сыллартан бэттэх Мииринэйгэ дьиэ сыаната таІнары сурулаан турар. 2009 с. Дьокуускай киэниттэн, ортотунан, икки тігүл чэпчэки буола сылдьыбыта. Билигин нэhиилэ балтараа тігүллээх кэрдииhи туттубут. Холобурдуохха. 2007 с. Мииринэйгэ биир хостоох бідіІ панеллаах таас дьиэни — 1,5-1,7 міл. солк, икки хостоох дьиэни — 2,4 міл. солк. батарыахха сібі. Атыылаhааччы да дэлэй аҕай этэ. Билигин да аҕыйаҕа суох. Ол эрээри сыана син биир чэпчээн турар. 12 кв.м иэннээх дьоҕус, биир хостоох кыбартыыра (малосемейка) – 750-800 тыh., 1 хостоох таас дьиэ – 900 тыh., икки хостоох – 1 міл. 800 тыh. солк. Сыана итинник араастаhыытын Мииринэйдээҕи хамсаабат баай ааҕыныстыбаларыгар сылдьан бигэргэттим. Дьиэ сыаната аччаабыта – баар суол. Мииринэйтэн баара-суоҕа 7 кіс ыраах Светлэйгэ биир хостоох таас дьиэни 200 тыh. атыылаhыахха сіп. Оттон Мииринэйгэ сорох гараас сыаната мантан икки бүк ыарахан. Удачнайга дьиэ сыаната букатын кыччаабытын кэпсииллэр. Ол, биллэн турар, соҕуруу дойдуларыгар кіґіірү түбүгүрэр дьону үірдүбэт. Аны саІа дьиэлэри тутууну таарыйыахха. Мииринэйгэ кэлэр сылларга олорор дьиэлэр син тутуллуохтара. Ол эрээри ыччакка, хампаанньа эдэр үлэґиттэригэр эрэ ананыахтара. Олорор дьиэ тутуутун боппуруоґугар «сыарҕа сыІааҕа хоІнуох» буола быhыытыйбытын, АЛРОСАҕа «Веста» тутуу фирматын салайааччыта В.Мелешкевич кэлэ сылдьыаҕыттан итэҕэйдим. Бу Мииринэйгэ да, Сунтаарга да элбэх үтүілээх улахан тутааччы дойдутугар – Беларуська – барбыта балай эмэ буолла. Быйыл Саха сиригэр эргиллибит уонна Мииринэй куоракка олорор дьиэни тутуунан күүскэ дьарыктана сылдьар эбит. В.Мелешкевич Мииринэйгэ кістүүтэ – бэрт сэргэх сонун. Ол аата тутууга туох эмэ ыйдаІарыахтаах, үлэ барыахтаах. Холобур, маІнай утаа 9 этээстээх, 88 кыбартыыралаах дьиэ тутуллара барылга киирэн турар. Кыбарыытаралар биир-икки хостоох буолан баран, иэннэринэн киэІ, сырдык, аныгылыы бырайыактаах, буолуохтара. Дьэ, арай бу маннык дьиэ ипотека быhыытынан түІэтиллэр буоллун. Ол эбэтэр үлэґит туhааннаах сібүлэґиигэ илии баттаан баран, дьиэҕэ кіґін киирэр. Ипотека кирэдьиитин тілібүрүн хамнаhыттан быhа тутуллар. Ааспыт сыл ахсынньы 26 күнүгэр АЛРОСА АХ уонна «Профалмаас» идэлээх сойуус саІа кэлэктиибинэй дуогабардарыгар үлэhиттэри уонна бэтэрээннэри олорор дьиэнэн хааччыйыы боппуруоhа сытыытык турбута. АЛРОСА бэрэсидьиэнэ Ф.Андреев быйылгыттан ыла олорор дьиэни атыылаhыыга, биэнсийэ пуондатыгар мунньуллубут харчы суотугар, Макбаан ніІүі кирэдьиити табыгастаахтык тыырыы ньымата киллэриллиэ диэбитэ. Биллэн турар, бу маннык сонун сэргэхситтэ. Мииринэйгэ дьиэ сыаната үрдүі дуо? Сонурҕааччы үгүс. Дьиэ сыаната 2009 сыл күґүнүттэн ыла син кыратык үрдээбитэ. 2010 сылга туох да уларыйыыта суох олордубут. Уларыйыы барара уолдьаста. Алмааґы хостуур рудник тутуллан, тыhыынча кэриІэ үлэ миэстэтэ таҕыста. Аны «Иирэлээх» ньиэп собуота ньиргиччи үлэлиирин кэтэґэллэр. Мииринэйи кытта сэргэ сытар ЧайыІдатааҕы ньиэптээх-гаастаах сири баhылааґын барбыта ыраатта. Онон маннык тупсаҕай, толору инфраструктуралаах, улахан кітір аал түґэр аэропортаах, «Бүлүү» федеральнай айан суолун миинэн олорор кэскиллээх куораты ньиэп-гаас үлэґиттэрэ сыныйан үірэппиттэрэ эмиэ балайда буолла. Ол да буоллар Мииринэйгэ күргүімүнэн дьиэ атыылаhа иликтэр. Сэрэхэдийэр курдуктар. Оттон дьон-сэргэ баай тэрилтэлэр интэриэстэрэ уларыйарын тулуурдаахтык күүтэр. Дьиэ-уот ырыынагын таhыма тупсуо диэн эрэнээччилэр кырыйдылар. Эрэлбит – куорат сайдыытын саІа барылларыгар уонна бырамыысыланнас хайысхаларын сайыннарыыга. Дьокуускай тіґі да кэлин килэйбитин-халайбытын иhин, 250 тыhыынча киhини эІкилэ суох хааччыйар кыаҕа суох. Онон, судургутук эттэххэ, аҕыйах тыhыынчатын Мииринэйгэ «бэрсиэн» наада. Ол эбэтэр, дьон Дьокуускайга буолбакка, Мииринэйгэ үірүүнү кытта олохсуйа баралларын хааччыйар сорук туруохтаах. БилиІІитэ Мииринэй ситэ бэлэмэ суох, дьон ійі-санаата да Саха сирин улуустарынааҕар тірүт атын, ураты. Хаҕыс, кытаанах диэххэ дуу... Ону аахсыбакка, кэлин саха ыччата Мииринэйгэ кэлиитэ элбээбитин хайгыы эрэ кірібүн. Кинилэр манна олохсуйалларын ійүіххэ баара. Аны алмаастаах кыраай киинэ олорор усулуобуйатынан, тупсаҕайынан, ырааґынан, кіҕірдүүтүнэн, оптуобус, такси сырыылара эІкилэ суоҕунан, килиимэтэ сымнаґыарынан (Дьокуускайга курдук тоhуттар тымныы манна суох) дьону угуйар буолан эрэрин бэлиэтиир оруннаах. Манна олохсуйа, оннооҕор, Иркутскай уобаластан, Бурятияттан кэлэллэр. Сабаҕалааґын быґыытынан, чугастааҕы сылларга Сунтаартан, Ньурбаттан да дьон кіґін кэлитэлиэн сіп. Ити курдук, Мииринэй син биир кэскиллээх, инникилээх, Саха сирин дьоно кэлэн олохсуйалларыгар тоҕоостоох сир диирбин кубулуппаппын. Онон дьиэ-уот сыаната улаханнык аччыа суоҕа, тіттірүтүн, кэлэр сылларга үрдүін сіп.

www.kyym.ru
31.01.2011 11:05 | оригинал статьи | просмотров: 19544