- Чэ, тоойуом, билигин тахсабыт, бэлэмнэн, -- диэн сэрэтэн баран Моруос оҕонньор аһыы сытынан аҥылыйан кэбистэ. Хаарчаана – быыкаайык хатыҥыр, кубаҕай кыысчаан тоҥон ибигирии туран санаата эрэ биир: «Хаһан утренник бүтэн, сылаас дьиэбэр барабы-ын». Тыа кулууба уруккуттан-баччаҕа диэри хаһан сылыйбыта баарай, чараас түүппүлэтэ тымныы муостаҕа атах сыгынньах турарын кэриэтэ хаарыйар.

Быыс аһылынна, оҕолор үөрэн кылахачыспыт харахтара барыта Моруос оҕонньорго уонна Хаарчаанаҕа хатаннылар. Көһүттэххэ Моруоспут этэрэ-тыынара эчи уһунун. Хаарчаана сылын аайы этэр тылларын, хамсанар хамсаныытын оҥордо. Хас эргийдэҕин, хамсаннаҕын аайы ийэтэ түүнү быһа харыйа оонньуурун илдьи сынньан кокошнигар килиэйдээбитэ саккырыы сылдьар. «Харахпар эрэ киирбэтэр», -- диэн санаалаах Хаарчаана уп-уһун, хойуу кыламаннарынан сапсына сырытта. Оттон оҕолор хамсаннаҕын аайы күлүмүрүдүү сылдьар «дьиҥнээх Хаарчаанаттан» харахтарын араарбаттар.

- Тумуллар «киэҥ харахтаах, маҥан сирэйдээх» диэн сылын аайы Хаарчааналаталлара эбитэ буолуо. Билиҥҥээҥҥэ диэри Саҥа дьыл бырааһынньыгын сөбүлээбэппин, -- диэн Моруос оҕонньор солбуллубат сиэнэ билигин кэлэн эмиэ да күлэр, эмиэ да сонньуйар. Рита даҕаны оҕо-оҕо курдук Саҥа дьыллааҕы остуоруйаҕа итэҕэйиэ эбитэ буолуо, ону баара быыс кэннинээҕи «остуоруйа куукунатын» тото билэрэ сыттаҕа.

***

Маргарита Владимировна Васильева, сүгүрүйээччилэрэ ааттыылларынан – Королева Марго, кырдьык, киһи хараҕа хатанар, ааһан баран төхтүрүйэн кэлэн көрүөххүн баҕарар аристократичнай Хотун. Ол эрээри хаппырыыс кыраһаабыссаҕа майгыннаабат. Майгыта эйэҕэһэ, тыла-өһө олохтооҕо, дьоһуннааҕа өтө сэрэйиллэр. Хапа-хара арылхай харахтарыгар, ханна эрэ түгэҕээр-түгэҕэр санньыар санаа күлүгэ көстөр.

Кини -- Опера уонна балет театрын солбуйааччы дириэктэрэ. Опера, балет… хайдах эрэ сирдээҕи үтүргэнтэн олох ыраах турар искусство. Манна үлэлиир да дьон, киһиттэн таһынан уйан куттаах, уран иэйиилээх буолуохтаахтара буолуо.

Маргарита кыра эрдэҕиттэн инники олоҕун кэрчик-кэрчик оҥорон, ойуулаан көрөр эбит. Ийэтэ, кулуба сыдьаана буолан, кулаактааһыҥҥа түбэһэн, хоту көскө олоро сылдьыбыт көйгөтүллүбүт удьуордаах киһи, үөрэхтэммэтэх. Дьыссаат ньээҥкэтинэн үлэлээбит. Өрөбүл буолла да, баата матараастары сүгэн-көтөҕөн таһааран олбуорга кэчигирэччи ыйаан тэбиир идэлээх эбит. «Идэ» буолуо да, оннук үлэ-хамнас хаамыыта буоллаҕа. Былыргы киһи сүрэҕэ-бэлэһэ дьикти, киэһэ хойукка диэри быылларын тэбиир эбит. Харабыл быһыытынан улахан кыыһын Ританы илдьэ сылдьар. «Харабылбыт» да диэн хачаайыта, кырата – күүстээх тыалга барсар киһи. «Ийэбэр наар этэр этим, мин икки үрдүк үөрэхтээх буолуоҕум, хаһан да муоста сууйар, матараас тэбиир хара үлэни үлэлиэм суоҕа. Улахан дьиэ кэргэннээх, уп-улахан, күүстээх кэргэннэниэҕим. Улахан, киэҥ дьиэҕэ үлэлиэҕим», -- диэн. Ону ийэтэ «бу оҕо тылын» диэн буойа сатаан баран, иннин ылбакка бэркиһээн тас үлэҕэ үлэлэппэт эбит. «Икки балтыларым эрэйдээхтэр, тас үлэҕэ – мас хайытааһыҥҥа, таһааһыҥҥа, мууска кинилэр сылдьаллара», -- диир.

Маргарита кыра эрдэҕинэ дьонноро арахсыбыттар. Онно: «Мин ханнык да түгэҥҥэ, арахсыам суоҕа», -- дии санаабыттаах. Ийэлээх-аҕа улахан кыыстарын былдьаһан тилигирэппиттэрин түмүгэр, Рита аҕатын кытары Ленскэйгэ Орто Наахараҕа барсыбыт. «Эбэм аах олус атаахтаталлара. Хотоҥҥо эҥин сырытыннарбат этилэр. Онтон аҕам өлөн хаалбыта, онуоха төттөрү ийэбэр Тумулга көһөн кэллэҕим», -- диэн кэпсиир.

Инньэ гынан, оскуоланы Уус Алдан Тумулугар бүтэрэр. «Ол саҕана оскуола кэнниттэн булгуччу үлэлээн баран үөрэххэ туттарсар ирдэбил баара. Мин бииргэ үөрэммит оҕолорум сопхуоска сүөһү көрө тахсыбыттара. Бастаан үөрэниэн баҕалаах оҕо элбэх этэ да, кэлин, олох ахсааннаахтара үөрэммиттэрэ. Мин оскуола кэнниттэн Хабаровскайдааҕы култуура институтугар туттарсан, хата (фермаҕа үлэлии барыахпын наһаа да баҕарабат, куттанар этим), киирэн хаалбытым. Сэтинньигэ төрөөбүт буолан, оскуоланы 16-бар бүтэрбитим. Институкка үчүгэй баҕайы мэҥэ хаҥалас кыргыттара бааллара. Миигиннээҕэр быдан аҕалар этэ. Үлэлээн баран үөрэххэ киирбит кыргыттар. Онон 23-25 саастаах дьон миигин оҕолорун курдук көрөн-харайан сырытыннарбыттара. Ханна да мыччыҥнаппат этилэр», -- диэн Маргарита уруккуну санаан күлэр.

***

- Уолаттар төһө сырсаллар этэй? – диэн ыйытыыга, саараан ылар, онтон:

- Улаханнык аахайбат этим ээ. Оччотооҕу оҕо иитиитэ да атын буоллаҕа. Мин 19-пар Москубаҕа үөрэнэр устудьуон уолга кэргэн тахсыбытым. Кэлэн ылбыта. Кэлбэтэҕэ буоллар сылдьыам эбитэ буолуо – күлэр. – Кэргэмминээн Виссарион Михайлович Васильевтыын отуттан тахса сыл бииргэ олордубут. Кини үөрэҕинэн худуоһунньук-дизайнер. Төрдө Уус Алдан, Мииринэйгэ улааппыта. Сайын аайы наар эбэлээх эһэтигэр Тумулга кэлэр этэ. Онон кыра эрдэхпиттэн билсэбит. Кини билигин «Драгоценности Якутии» тэрилтэҕэ сыах начальнигынан үлэлиир.

- Кыра эрдэххинэ ойуулаабытыҥ курдук, кэргэниҥ улахан дуо?

- Уп-ульахан – диэн минньитэн саҥаран баран илиитинэн «уруһуйдаан» көрдөрөр.

***

…Дьахтар хараҕа кэпсиэҕэ төһө аһыы таммах сүрэҕэр сөҥө сылдьарын. «Икки кыыстаах этим. Улахан кыыһым 10 сааһыгар эмискэ тымыра быһа баран өлөн хаалбыта», -- элбэхтик сүрэҕи-быары илдьи ытыйбыт тыллар буолан, дьахтар куолаһын намтатар-үрдэтэр кыахтарыттан ааспыттар… 20 эрэ мүнүүтэ буолбут дьиэтиттэн тахсан баран... Оскуолаҕа үөрэнэ барбыт оҕо кылааһыгар киирэн сууллан түспүт. Хаһан да улаханнык ыалдьыбат, муус доруобай оҕо. Эмискэ. «Билигин санаатахпына, кэтэспит быһыылаах. Миигин көрөөт «маама» диэбитэ, туран кууһаат даҕаны налыс гынан хаалбыта»…

…Киһи, туораттан санаатаҕына да, дьулайар. Оҕону сүтэрииттэн ама туох абалаах-аһыылаах буолуой... «Кэм эмтиир дииллэр даҕаны… оҕоҕун хайдах умнан кэбиһиэххиний… саастыылаахтарын көрөҕүн… миэнэ бачча буолбут буолуо этэ… маннык сылдьыа этэ»

***

Васильевтар кыра кыыстара, билигин улаатан, бэйэтэ икки кырачаан кыыстаах. Эбээ, эһээ күннэрэ тахсар дьоно, улаханнара оскуолаҕа киирдэ, кыралара балтараа эрэ саастаах чыбы-чыыбырҕас чыычаах. «Кыыһым омук тылын факультетын бүтэрбитэ. "Саха" НКИКка администраторынан үлэлээбитэ, билигин оҕотун көрөн олорор. Күтүөппүт – бизнесмен», -- диэн оҕолорун, сиэннэрин санаан бүтүннүү сырдаан олорон Маргарита Владимировна күө-дьаа кэпсиир.

Маргарита Васильева ыраламмытын курдук икки үрдүк үөрэҕи: Култуура институтун кэнниттэн, кэлин юридическайы бүтэрбит. Баҕатын хоту киэҥ-куоҥ уораҕайга үлэлиир. Театр тутаах үлэһитэ. Үөрэҕин бүтэрэн баран, бастаан Дьокуускай куорат Горисполкомун култууратын отделыгар анаммыт. Онтон 1982 сыллаахха Опера уонна балет театра тутуллубутугар, отделын салайааччытын кытары Валентин Слепцовтуун театрга көһөр.

***

Култуура үлэһиттэрин хамнастара кырата биллэр. Драмтеатрдарбыт академическай статустаах буолан, хамнастарыгар 40% эбиилээхтэр. Опералар, балеттар «Кыһыл көмүс мааска» бириэмийэни ылбыттарын эрэ кэннэ, 2009 сылга Егор Борисов анал дьаһалынан хамнастара «киһилии» таһымнаммыт.

- Биһиги театрбыт спецификата атын. Биир испиктээкили туруорарга 1,5-3-4 мөл. наада. Декорация, балет, опера артыыстарын көстүүмнэрин барыларын бэрийиигэ улахан үп ирдэнэр. Бюджеттан биир саҥа испиктээкилгэ 1,5 мөл. көрүллэр. Тиийбэтин бэйэбит сүүрэн-көтөн булунабыт. Дириэктэрбит Гаврил Местников -- талааннаах менеджер. Харчы булуута-талыыта кини үрдүнэн барар буоллаҕа.

- Истэр тухары театр акустикатын сирэллэр. Аатырбыт тенор Зураб Соткилава кэннигэр тимир лииһи туруортаран баран ыллаабыт дииллэрэ.

- Култуура дьиэтин быһыытынан бырайыактанан тутуллубут дьиэ. Онон акустиката наһаа мөлтөх. Саҥа театры туруорсабыт даҕаны, барыта үпкэ тиийэн кэтиллэр. Саамай үчүгэй акустикалаах театр Японияҕа баар. Кинилэр сценалара даҕаны барыта хамсыыр-имсиир, сүһүөхтээх. Ханнык баҕарар испиктээкилгэ сөп түбэһэн уларыйа сылдьар кыахтаах. Биһиги гастролга сылдьан «Ямаха» фирмаҕа бара сылдьыбыппыт. Онно акустиканы күүһүрдэр, ыраастыыр аппаратураларын көрдөрбүттэрэ. Дьиҥинэн, биир-икки оннук колонкалары ылан туруорарбыт буоллар, тыаспыт-ууспут быдан тупсуох этэ. Дьиҥинэн, биһиги опернай ырыаһыттарбыт олус күүстээх куоластаахтар. Бары сөҕөллөр! Дьоппуоннар аппаратуралара да үчүгэйин үрдүнэн куоластара биһиги артыыстарбытыгар тиийбэт. Монголлар, буряттар эр дьоннорун куолаһа күүстээх, оттон дьахталлара эмиэ баһыйтараллар.

- Михаил Николаев Опера уонна балет театрын артыыстарын омук сиригэр барарыгар-кэлэригэр олох иннигэр укта сылдьара. Ол иһин даҕаны театрга сылдьыбат да киһи Иван Степанов, Нина Чигирева, Альбина Борисова, Семен Оконешников о.д.а. опера ырыаһыттарын ааттарын билэр этибит. Билигин былаас өттүттэн улахан болҕомто суох дуу, туох дуу? Дьиҥинэн, идэтийбит көрөөччүлэр элбэх артыыс талаанын хайгыыллар ээ.

- Былыр-былыргыттан классическай театры ыраахтааҕылар, баайдаах-былаастаах дьон көрөн-истэн илдьэ сылдьаллара. Театр таһымынан – бас-көс киһи, дойду таһыма сыаналанара. Былаас өйөөтөҕүнэ эрэ классическай искусство сайдар кыахтаах. Хайдах даҕаны барыһы киллэрэр, коммерческай бырайыак быһыытынан бэйэтин бэйэтэ ииттинэр кыаҕа суох.

- Илин Уһукка соҕото Опера уонна балет театра буоллаххыт?

- Билиҥҥитэ бу эҥээр соҕотохпут. Биһиги театрбыт кырдьаҕас театр. Быйыл сэтинньигэ үбүлүөйдээх сезоммут саҕаланар: музыкальнай театр тэриллибитэ 40 сыла, Опера уонна балет театра буолбуппут 20 сыла.

- Гастролга төһө сылдьаҕыт?

- Кыраныысса таһыгар бүтэһигин Монголияҕа тахса сырыттыбыт. Монголлар бастаан, «нууччаларга баттанан олорор кыра норуот театра» диэн иккис суортаах дьон кэлбиттэрин курдук санаан көрсүбүттэрэ. Онтон декорациябытын (анаан Красноярскайга оҥотторбуппут) тэниппиппитигэр, эбиитин аан дойдуга аатырар постановщик – Григорович туруорбут испиктээкилин (мээнэ театрдары кытары үлэлээбэт гений буоллаҕа, таһымнаах эрэ артыыстары кытары үлэлиир) көрдөрбүппүтүгэр – олох ордугурҕаан сирэйдэрэ дьэбидийэ түстэ!

- Гастроллары тэрийии эн үрдүгүнэн барар? Сыралаах түбүк буолуо, арай ыалдьан хаал?

- Ыалдьан температууралана да сытан тиллэн кэлэҕин. «Артыыстарыҥ иэдэйиэхтэрэ, баран быһаарыс», -- диэн кэргэним кытары театр туһугар долгуйар. Оннук эрэ өйдүүр, өйүүр кэргэннээх эрэ киһи үлэлиир үлэтэ. Гастрол биир ый иннинэ барыахтаах сиргэ тиийэн рекламатыттан саҕалаан, 180-200 киһи түһэр хонугун, усулуобуйатын тэрийэҕин. Ол быыһыгар билиэт атыылыыгын, саала кэпсэтэҕин, хас да туонналаах таһаҕаскын харайар сири булаҕын… Омук сиригэр бүтүн тэрилтэ дьарыктанар тэрээһинин, мин быһах угун саҕа администратор кыргыттарбынаан дьарыктанабыт. Хайыыр да кыаҕыҥ суох.

- Артыыстар төһө хаппырыыс дьонуй?

- Уһуннук үлэлээбит буолан, кими кытары хайдах кэпсэтэргин эрдэттэн билэҕин. Мин аан бастаан үлэлии кэлэрбэр Лобанов, Лыткина, Баскаров курдук уһулуччу артыыстары бааллара. Туох эмэ өйдөспөт түгэн да үөскээтэҕинэ, ТАЛААНЫ утары көрөн туран ким кэннинэн хардыы оҥоруо суоҕай? Ити билиҥҥи артыыстарбыт да бааллар дии, кып-кыраһыабай, туп-туоҥкай принцессэлэри көрөн туран хайдах куоласкын сонотуоххунуй? Уонна опера, балет артыыстара туспа эйгэлээх, ис хаан интеллигентнэй, үрдүкү искусство дьоно буоллахтара. Бэйэбит испитигэр ураты сыһыаннаахпыт диэн этиэхпин сөп. Сылдьар, алтыһар сирбит, суолбут да оннук. Арай, ол быыһыгар театр дьаһалтата үп көрдөһө правительствоҕа «халыйыан» сөп. Оттон онно даҕаны үрдүк култууралаах дьон олороллор ээ.

- Диэ, даҕаны, - күлсэбит.

***

Маргарита Васильева Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх үлэһитэ. Быйыл Арассыыйа култууратын үтүөлээх үлэһитэ ааты ылла.

- Үлэм сыаналаммытыттан наһаа үөрдүм. Театрым барахсан, коллегаларым ситиһиилэрэ маннык үрдүк аакка тиксэрбэр олук буолбуттара саарбахтаммат. Онон кинилэргэ истиҥник махтанабын. Олоҕум суолталаах түгэннэригэр куруук ийэбин – Евдокия Семеновна Алексееваны саныыбын. Ийэм билигин куоракка кыстыыр, сааһын-сайынын дойдутугар Уус Алдаҥҥа тахсан олорор, Бороҕон нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо. Кини тыыннаах буолан өссө да оҕо курдук сананан сырыттахпыт. Өссө да уһуу түһэрэ буоллар диэн олус баҕарабын... Кыра сылдьан олус тоҥуй этим. Ийэм барахсан наар бөһүйэ сылдьар атахпын ириэрээри дэлби имэрийэн-мускуйан баран сылаас наскы кэтэрдэрэ. Билигин даҕаны кини ытыһын сылааһа биллэргэ дылы.

Соҕотох ийэ үс кыыһа бары улаатан, кэргэннэнэн үлэһит дьон. Маргарита кэнниттэн кэлэр орто кыыс Роза Владимировна Захарова мээрийэ култууратын салаатыгар үлэлиир, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ. Кыра кыыс – Ульяна Владимировна медик үөрэхтээх, СӨ доруобуйатын харыстабылын туйгуна.

***

Киһи олоҕо, эриирэ-мускуура, түһүүтэ-тахсыыта хаһыат биир балаһатынан муҥурдаммат буоллаҕа. Хас биирдии киһи олоҕун устатын тухары олох олорорго үөрэнэр. Маргарита Владимировна «бу олоххо барыта ааһар, онон тугу барытын баарынан ылыныахха наада быһыылаах» диир. «Киһи ис туругун, дууһатын кытары эйэ-дэмнээхтик олоруохтаах. Сөбүлүүр идэҕинэн үлэлиэхтээххин. Баҕарбат буола-буола кыһалаҥынан үлэлиир киһи туох аанньа туруктаах буолуоҕай?» -- диэн сөбүлэһиннэрэрдии харааччы көрөр. Оннук бөҕө буоллаҕа.

www.kyym.ru
03.02.2011 11:22 | оригинал статьи | просмотров: 26254