Кулун тутар 3-4 күннэригэр Дьахталлар 13-с сийиэстэрэ буолаары турар. Өрөспүүбүлүкэ бары муннугуттан актыбыыс дьахталлар кэлэн араас хайысхаҕа үлэлиэхтэрэ. Манна диэн эттэххэ, хас нэһилиэк аайы түөлбэнэн “Дьахталлар түмсүүлэрэ” диэн үлэлиир. Ким даҕаны күһэйбэтэр, сүрэхтэрин баҕатынан буор босхо. Сыччах нэґилиэнньэ бөҕө туруктаах, бигэ тирэхтээх, чөл олохтоох буоллун диэн санаанан салайтаран. Маннык уопсастыбаннай үлэ төһөлөөх бириэмэни, күүһү-уоҕу эрэйэрин сэрэйиэххэ эрэ сөп.

Дьокуускай куорат Дьахталларын сүбэтэ үлэлээбитэ уонтан тахса сыл буолла. Сийиэһи көрсө Дьокуускай куорат Дьахталларын сүбэтин биир туруу үлэһитин Варвара Дмитриеваны көрсөн кэпсэтэбин.

— Варвара Дмитриевна, дьэ, эн хас да сылы быһа Дьокуускай куорат дьахталларын Сэбиэтигэр үлэлээн кэлбит киґигин, билигин куорат биир бөдөІ уокуругун дьахталларын салайаҕын. Хайдах-туох үлэни ыытаҕытый?

— Дьокуускай куорат олус улахан буолан, киһи киһитин билсибэт ээ. Уопсайа, аҕыс уокурук баарыттан биґигини кытары сэттэтэ үлэлиир. Биир саамай улахан уокурукпутугар Сайсарыга, тоҕо эбитэ буолла, дьахталлар Сэбиэттэрэ диэн суох. Манна диэн эттэххэ, дьон уопсастыбаннай үлэҕэ соччо-бачча наадыйбат. БэйэІ да билэриІ буолуо дии, куорат олохтоохторо дьиэлэригэр киирдилэр да хатанан кэбиґэллэр. Туора дьон туґугар буор босхо үлэлиири тірүт сібүлээбэттэр. Онон үлэлииргэ олус ыарахан. Ол да буоллар санаабытын түґэрбэппит, куруук үлэлиир дьахталлар мустан бэйэбит баҕабытынан араас таґымнаах тэрээґиннэри, субуотунньуктары, аахсыйалары ыытабыт, элбэх оҕолоох ийэлэргэ, инбэлиит, ыарыґах оҕолоох дьахталларга кіміліґібүт. Арыт иґэр дьаллыктаах дьахталлары кытары үлэлэґэбит. Уран тарбахтаахтар, норуот маастардарын быыстапкаларын тэрийэн ыытабыт. Тіґі кыахпыт тиийэринэн ыччаты, устудьуоннары кытары үлэлэґэ сатыыбыт. Сити курдук, хас эмэ сылы быґа үлэлээн кэллибит. Куораппыт сэбиэтин солбуллубат бэрэссэдээтэлэ — Агния Алексеева. Туох баар үлэбитин, тэрээґиммитин барытын кини сүрүннүүр буолан біҕітүк сананан, түмсүүлээхтик үлэлээн кэллибит. Олоҕун бүтүннүүтүн уопсастыбаннай үлэҕэ анаабыт, дьахталлар сойуустарын бочуоттаах чилиэнэ.

— Түмсүүгүтүгэр эдэр дьахталлар тіґі кытталларый?

— Эппитим курдук, куорат дьахталларын түмэр олус уустук. Эдэр дьахталлар бары кэриэтэ үлэлэриттэн, сорохтор оҕолорун түбүгүттэн орпоттор. Санаан да кірдіххі, ким хас сырыы аайы үлэтиттэн кіІүллэтэн мунньахпытыгар кэлиэй?! Ордук хос сүүрэри-кітірү сібүлээбэттэр. Онон бу биґиги курдук биэнсийэҕэ тахсыбыт, этэргэ дылы, сынньалаІІа барбыт “таах олорор” дьахталлар эрэ үлэлиибит. Хайдах эмэ гынан дьахталлары түмнэрбит, куораппытыгар туґалаатарбыт диэн санаанан салайтаран үлэлии сатыыбыт. Күнү быґа тииІ курдук хачыгырыйабыт. Бэйэбит дьоммут кірін аґыналлар эрэ. Тугу эттибит да “ээҕинэн” сылдьар дьахталларбыт барахсаттар биґигини быыґаан аҕай биэрэллэр. Туох баар тэрээґиммитигэр, быыстапкаларбытыгар дьиэлэрин-уоттарын, оҕолорун-сиэннэрин хаалларан кэлэ тураллар. Онон түгэнинэн туґанан, мэлдьи кэлэр, кыттар, үлэлэґэр дьахталларбытыгар дириІ махталбын тиэрдиэм этэ.

— Туох субуотунньуктарын ыытаҕытый?

— Вера Солдатова, Анна Потапова диэн сүрдээх актыыбынай позициялаах дьахталлар “Дьахталлар — ыраас куорат иґин” диэн уопсастыбаннай тэрилтэ тэрийбиттэрэ. Эмиэ бэйэлэрин сүрэхтэрин баҕатынан буор-босхо үлэлииллэр. Биґиги, дьахталлар сүбэлэрэ, бастакынан кинилэргэ күүс-кімі буолбуппут. Хас саас аайы куораты ырааґырдар, хомуйар, мас олордор, сибэкки үүннэрэр субуотунньуктары тэрийэн ыыталлар. Куораппыт хайдах курдук хайа саҕа буолуор диэри біҕүнэн-сыыґынан бүрүллэн сытарын кіріргүт буолуо дии. Бэл, кииммит ордубат. Сквербит, ійдібүнньүк пааматынньыкпыт таґа киґи дьулайар хартыыната буолааччы. Онно-манна кураанах бытыылка біҕі ыґылла сытарын, біх кутар дьааґык тобус-толору іріґілінін турарын куорат олохтохторо элбэхтик кірбүт буолуохтаахтар. Хас биирдии киґи бэйэтэ санаатыттан ыспакка-тохпокко, кумааҕытын сиэбигэр укта сылдьара эбэтэр ыґыллыбытын кірін хомуйа сылдьара дэлэлээх үчүгэй буолуо этэ дуо?! Ыраас куорат устун хаамарыІ киґиэхэ бэйэтигэр даҕаны астык буоллаҕа дии.

— Алдьархайга ким туга-ханныга биллэр диэн этии баар. Дьахталлар хаґан баҕарар аґыныгас санаалаах буоллахпыт. Алдьархайга түбэспиттэри эмиэ тумна ааспаккыт буолуо...

— Биллэн турар, хас биирдии уокурук бэйэбит дьоммутугар кіміліґіргі бэлэммит. Хомойуох иґин, бэйэбит бас билэр үппүт-харчыбыт суох буолан, дуоннаах кімі суоҕа буолуо да... Уокурукпутугар биир эмэ кіміліґүіх айылаах кыахтаах киґи баар буоллаҕына, биллэн турар, умайбыттаахтарга, халааІІа былдьаммыттарга малынан-салынан, харчынан даҕаны кіміліґі сатыыбыт.

— Кыаммат-түгэммэт ыалларга эмиэ кіміліґіргүт буолуо дии...

— Биллэн турар, оннук ыалларбытын тумнубат буола сатыыбыт. Хас уокурук аайы анал кыаммат-түгэммэт ыаллары кытары үлэлиир хамнастаах анал үлэґит баар буолар. Јскі кинилэр ыІырдахтарына, биґиги, биллэн турар, баран кіміліґібүт. Сороҕор бүтэґик уґугар тиийэн муунтуйбут да дьон баар буолааччы. Оннук дьону кытары дьахтар сиэринэн истиІник кэпсэттэххинэ, син бэттэх кэлэллэр ээ. Тіґі даҕаны үбүнэн-харчынан кіміліспітірбүт, кэпсэтии даҕаны син кімі буоллаҕа дии. Олох үлэ булбатах дьоІІо үлэ булан биэрэ, дьарыктаах гына сатыыбыт. Тыалар манныкка наґаа үчүгэйдик үлэлииллэр. Биир эмэ иистэнньэІи, норуот маастарын, ууґу ыІыран ылан үлэтэ суох эбэтэр кіннірү баҕалаах дьахталларын үірэттэрэллэр. Ол дьиІнээх кімі буоллаҕа дии. Куоракка ханна ыІыран үірэттэриэххиний?! Аны туран, норуот маастарын үлэтин ким тілүій... Нэґилиэктэр баґылыктара барахсаттар манныкка дьоннорун олус ійүүллэр эбит ээ. Маладьыастар диэн хайгыыбын.

— Элбэх оҕолоох ийэлэр түмсүүлэрэ диэн туґунан баар быґыылаах дуу?

— Эмиэ дьахталлар Сэбиэттэрин иґинэн баар. Бэйэтэ туспа тэрилтэ диэххэ сіп. Римма Горохова диэн салайааччылааах. Балар эмиэ сүрдээх кіхтііхтүк үлэлииллэр. Уокуругунан араарбаттар, куорат элбэх оҕолоох дьиэ кэргэннэрин барыларын хабаллар. Оҕолоро оскуолаҕа итии аґылыгынан хааччыллалларыгар кіміліґіллір, кэлэр-барар ороскуоттарын тілүүллэр. Оскуолаҕа киирэр оҕолоохторго хас сыл аайы наґаа үчүгэй бэлэх оІороллор. Арыт, успуонсар буллахтарына, оскуоланы бүтэрэр оҕолоохторго харчынан кіміліґііччүлэр. Билигин биир былаачыйа сыаната үлүгэр сыаналаммыт. Элбэх оҕолоох ыал, биллэн турар, ону барытын уйунар кыаҕа суох.

— Варвара Дмитриевна, мас уґуннааҕын-кылгастааҕын тэІэ киґи киґиэхэ майгыннаабат. Араас майгылаах-сигилилээх, таґымнаах дьон баар буолаллар. Хас биирдии киґини кытары кэпсэтэргитигэр бэйэҕит эмиэ бэлэм буолуохтааххыт ирдэнэрэ буолуо дии. Анал үірэххэ, кууруска эІин үірэнэҕит дуу?

— Дьокуускай куоракка “Женский университет” хайысханан үлэлээбиппит биэс сыл буолла. Хас ый аайы юрист буоллун, психолог буоллун, араас идэлээх дьон кэлэн лиэксийэ ааҕаллар. Тиэмэбит хас ый аайы уларыйа турар. Сыл бүтэґигэр сэртипикээт биэрэллэр. Бу тэрээґиннэрбитигэр куорат дьахталларын үксүн хаба сатыыбыт. Мантыбыт лиэксийэ эрэ курдук барбат. Сорох сытыы боппуруостарга ис-иґигэр дириІник хорутан киирэн, бэйэбит да билбэппитинэн аґаҕас кэпсэтиигэ, диспукка кубулутааччыбыт. Міккүстэхпитинэ, ырытыстахпытына эрэ астынар буоллахпыт дии. Маннык кэпсэтиилэртэн киґи олус сайдар ээ. Урут билбэтэҕин да билэр, истибэтэҕин да истэр.

— Ыччаты кытары үлэлиибит диэбитиІ дии... Хайдах хабаҕытый?

— Тыа сирин ыччата, мэлдьи буоларын курдук, тіріібүт тэлгэґэлэриттэн мээнэ тэлэґийбэтэх дьон куоракка кэлэн, онно-манна киирэн биэрэллэрэ кэмнээх буолуо дуо?! Милииссийэлэр этэллэринэн, ордук 1-2 куурус устудьуоннара, бэл, иґэн-аґаан буруй оІороллоро баар буолар эбит. Ол мэлдьэх буолбатах. Инньэ гынан, быыс булларбыт эрэ устудьуоннары, ыччаты кытары кірсін кэпсэтэ сатыыбыт. Татьяна Иванова диэн ИДьМ эйгэтигэр 30 сыл үлэлээбит улахан уопуттаах киґи баар. Кинилиин кэпсэтэр сир булларбыт эрэ, устудьуоннарбытын ыІыртаан, куоракка сатаан сылдьыы, чіл олох туґунан, уопсайынан, суут-сокуон тиэмэтигэр кэпсэтээччибит. Биллэн турар, “арыгыны иґимэІ, наркотигы боруобалаамаІ” диэн ійдітір үлэ ыытабыт. Оҕолор олус интэриэґиргииллэр, ыйыталаґаллар. Ис-иґигэр киирэн кэпсэтэн, сороҕор, таптал да тиэмэтигэр тиийэн хаалбыт буолааччыбыт. Олох олорбут дьон буоларбыт быґыытынан, тіґі кыалларынан? олох-дьаґах, таптал-таІнарыы, уол-кыыс сыґыанын туґунан кэпсэтэбит.

— Варвара Дмитриевна, туора дьон кыґалҕатын кыґалҕа оІостон сылдьар үтүі санаалаах киґи эбиккин дии. Буолаары буолан буор босхо. БэйэІ дьонуІ туох дииллэрий?

— Биллэн турар, түүннэри-күнүстэри түбүгүрэрбин дьонум аґына саныыллар. “СылайбытыІ буолуо, сынньана түс ээ” эрэ диэхтииллэр. Ол гынан баран туох даҕаны диэн сэмэлээбэттэр. Тіттірүтүн, кіміліґі сатыыллар, ійүүллэр. Мантым таґынан, бэйэм туспа тэрилтэлээхпин ээ. Урбаанньыт буолбутум балтараа сыл буолла. “Сааґыран баран ол-бу буолан” диэхтэрэ диэн кыбыстабын.

— Хайа, тіттірүтүн, олус хайҕаллаах дьыала дии... Билигин ханна да тиий, үгүс киґи үлэм суох диэн суланар. Эн сааґырдым диэн олорунан кэбиспэккэ, норуотуІ туґугар сүүрэҕин-кітіҕүн, эбиитин бэйэІ тэрилтэ тэринэн үлэлии сылдьаҕын. Тугунан дьарыктанаҕыный?

— Биэнсийэбин мунньан-тараан оҕолорум кімілірүнэн күйүіскэ атыыласпытым. Инньэ гынан, Бааґынай ырыынагын иккис этээґигэр “Күн саха” диэн кинигэ атыылыыр күйүіскэлээхпин. Онтубун “кинигэ атыылыыр лааппы” диэн сахалыы-махалыы ааттаабытым. Бэйэм сахалыы куттаах киґибин. Куоракка биир даҕаны сахалыы ааттаах кинигэ маҕаґыына суох диэн толкуйдаан баран маннык ааттаабытым. Онтубар “бичиктэртэн” сахалыы кинигэни, халандаары ылан атыылыыбын. Уу сахалыы буолуохтаах диэн бириинсиби тутуґабын. Ол иґин лааппым аатыттан саҕалаан тас кістүүтүгэр тиийэ сахалыы гына сатыыбын.

— ЛааппыІ миэстэтин иґин тіґінү тілүүгүнүй?

— Ґлүгэрдээх сыана эбит. Ый аайы 9 тыґыынча курдук. Онон бакаа улахан барыґым суох, таах килиэп эрэ харчыта кэлэр. Атын сахалыы оІоґуктары эІин кыттыґыннаран атыылыыбын.

— Айыбыын... барытын хайдах аттараҕын?! Хаґан дьиэҕэр кістіҕүн?

— Хата, кыргыттарым, кэргэним ійдүүллэр, ійүүллэр, кіміліґіллір.

— Дьиэ кэргэниІ туґунан сырдата түс эрэ.

— Кэргэним Владимир Владимирович Дмитриев Дьокуускай куорат дьиэтин барытын кэриэтэ тутуспут киґи. Ґірэҕин бүтэриэҕиттэн болуотунньугунан, маастарынан, биригэдьииринэн үлэлээбитэ. Билигин биэнсийэҕэ олорор. Мин бастаан куорат дьыссаатыгар иитээччинэн, онтон “Якутия” хаґыакка масыньыысканан үлэлээбитим. Билигин биэнсийэҕэ тахсан баран, ити уопсастыбаннай үлэнэн дьарыктана сылдьабын. Сүгүн да сынньаммаппын. Кыргыттарым Күннэй, Сахаайа — наар үірэҕи батыспыт дьон. Уолум Вова — суоппар, ыраах айаІІа сылдьар. Бэйэтэ туспа ыал.

— Тірүт дьокуускайдаргыт дуо?

— Суох. 1972 сыллаахха Майаттан кіґін кэлбиппит. Инньэ гынан, оҕолорбут үґүін манна тіріібүттэрэ. Ол саҕана барыта нууччалыы этэ. Оҕолорум нууччалыы иитиилээх буолуохтарын баҕарбатаҕым, ол иґин хара бастакыттан 14 №-дээх саха оскуолатыгар биэрбиппит. Саха тылыгар биллиилээх бэйиэт Василий Босяк үірэппитэ. Онон оҕолорум тіґі эмэ сахалыы куттаах дьон. Дьиэбитигэр сахалыы кэпсэтэр буоллахпыт дии. ДьиІэ, туох барыта тіріппүттэн тутулуктаах ээ.

— Варвара Дмитриевна, истиІ сэґэргэґииІ иґин махтал буолуохтун. Дьиэ кэргэІІэр дьолу-соргуну, үтүі доруобуйаны уонна айымньылаах үлэни баҕарабын.

Сэґэргэстэ Туйаара СИККИЭР.

kyym.sakha.ru
22.02.2011 10:48 | оригинал статьи | просмотров: 12953