Тыа сиригэр үп көрүллэрэ эбиллэр да, сүөһүбүт аҕыйаан иһэр, тыа хаһаайыстыбатын көрдөрүүтэ таҥнары түһэрэ тохтуур быһыыта көстүбэт. Манан сиэттэрэн «көмөнү көрдөөн бүтүҥ» диэн мөҕөр-сэмэлиир саҥа элбэхтик иһиллэр.
Мин саныахпар, төһө да харчы көрүллүбүтүн иһин, дьиҥ оҥорон таһаарар киһиэхэ тиийбэт. Бу буолар — балаһыанньа көммөт, таҥнары түһэр сүрүн төрүөтэ. Тыа киһитэ ыан сыраласпыт үрүҥ илгэтэ уһуннук айаннаан, аһыйан, ардыгар кирдээх буолан төннөр. Бэркэлээтэр, 20 солк. «дук» гыналлар. Сүөһүнү күн аайы көрүү-истии манан аҕай үлэ буолбатах. Оттон хамнас, эбии төлөбүр диэн суох.
Билигин нэһилиэктэргэ салайар, сыыппараны ырытар үлэһит элбээтэ. Сүөһү-сылгы ахсаана төһө-хачча буолбута онон чуолкай биллэр. Тоҕо сатаммат буолуой, ыал ынаҕа, биэтэ төһө буолбутун көрөн, харчы төлөөтөххө? Биир ынахха сылга – 50 тыһ., биир биэҕэ – 40 тыһыынчаны, атыыр оҕуска – 100 тыһ. (4 сааһыттан үөһээ), үөр атыырыгар 50 тыһ. солк. буоларын курдук, сыана быһыахха. Билигин тэриллэ сатыыр кэпэрэтииптэр көдьүүстэрэ кыра, үксэ «сыыппаранан үлэлииллэр».
Саха сылгытын хайдах элбэтэбитий диэн эмиэ биир боппуруос үөскүүр. Ырыынакка убаһа этэ киилэтэ 400-600 солк. Ол эрээри тыа киһитэ 20 тыһ. солк. батардаҕына баһыыба. Онон нэһилиэк дьаһалтата сылгыһыттары мунньан, сүбэлэһэн, биэ иһин төлөбүрү быһаарыахтаах. Биэни көрсөргө, хомуйарга сыананы үрдэппэт гына суруллуохтаах. Билигин сорох сиргэ сылгыһыттар сыананы талбыттарынан үрдэтэн, дьон биэлэрин эһэргэ бардылар. Биллэн турар, биэни төрүүр кэмигэр көрөр, ырыганнаппат гына аһатар сылгыһыт үлэтинэн, хааччахтаах буоллаҕына, сыанатын үрдэтиэн сөп.
Оттон саас ырдаҕына киллэрэр, күһүн убаһа өлөрөргө хомуйар эрэ сылгыһыт сыаната лаппа кыччыахтаах. Сылгыны көрүү-истии, хаан уларытыы, хааччах туттуу, базалары тэринии курдук үлэни ыытар, дьонун кытта ыкса сибээстээхтик үлэлиир эрэ киһини сылгыһытынан билиниллиэхтээх. Зоотехническай, бэтэринээринэй ирдэбиллэри тутуһан, чуолкай учуоттаах, бары ыарыыттан бохсор быһыыны ылбыт сылгыны иитиэхтээх. Онон биир бэйэм биир биэни көрүү сыллааҕы сыаната 1 тыһыынчаттан 3 тыһыынчаҕа диэри халбаҥныыра сөп дии саныыбын.
Хамнас уонна
биэнсийэ
Аны, бу үлүгэрдээх баай өрөспүүбүлүкэҕэ олорор, үллэр үйэлээх сааһыгар үлэ бөҕөнү көрсүбүт кырдьаҕас киһи 5-7 тыһ. биэнсийэни ылара кыбыстыылаах буолбатах дуо? Отут да буоллаҕына, дьиҥинэн, сөбүгэр этэ.
Хамнас араастаһыыта хайдаҕын да иһин, аныгы кэмҥэ киһи бэркиһиэн курдук, олус улахан. Сорох күнү быһа үлэлээн, ыйга биэс тыһыынчаны ылар. Оттон гаас, уот, сибээс, суут-сокуон үлэһиттэрин киэнэ олус үрдүгүн билэбит. Бырамыысыланнас киэнин этэ да барыллыбат. Тоҕо хамнас үрдүк кэрдииһин (потолок) быһар, олохтуур сатамматый? Ол, саатар, 50-60 тыһ. солк. диэн буоллун ээ. Ол оннугар кыра хамнастаахтарыгар эбэн, арыый тэҥнээн биэриэххэ сөп этэ.
МТ аайы –
тыраахтары
Сайын оттоотоххуна эрэ, дьылгын туоруугун, сүөһү-ас ииттэҕин. 40 тиийэ куйааска, кумаар, күлүмэн, бырдах быыһыгар үлэлээ эрэ, дьэ. Сынньалаҥ күн диэн суох. Уоппуска диэн суох. Сааһын буоллар, тыа киһитэ тиэхиньикэтин сөхсүнэр, ол-бу саппаас чаас сонордоһон өрөмүөннэнэр. Хата, кытай тыраахтара баар буолан, саха ыалын абыраата.
Сайын от үлэтин саҕана Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин лииньийэтинэн тыа сирин сапыраапкаларыгар датаассыйа анаан, сэлээркэ сыанатын чэпчэтэр сөп этэ. Тэрээһиннээх, бааһынай эбэтэр кэтэх диэн араарбакка. Эбэтэр биир ыанньык төбөтүгэр 30 л сэлээркэ бэриллэр буоллун. Дьэ, күттүөннээх көмө ол буолуо этэ.
Нэһилиэктэргэ, саатар, МТ дьаһалтатын бас билиитигэр биирдии саҥа МТЗ-82 тыраахтар, пресс-подборщик, «боковой» от мунньар баар буоллун. Мугудай нэһилиэгэ (баһылык К.И. Пермяков, испэсэлиис Е.Е. Пинигина) итинник тыраахтардаах, онтун олус бэркэ дьаһанан тэрийэн, кыаммат-түгэммэт олохтоохторугар көмөлөһөллөрүн холобур гыныахха.
Сир –
тутаах баай
Сир ким да оҥорон таһаарбыт бородууксуйата буолбатах. Онон атыылыыр, кэтэх бас билиигэ биэрэр олох сыыһа. Тыалар өбүгэ саҕаттан олохсуйбут, бултаан-алтаан эбиискэ оҥостор, сынньанар сирдэрин былдьаттахтарына, улахан айдаан тахсыан сөп. Нэһилиэк, улуус сирдэрэ хаартанан бигэргэтиллэн, бэриллэн тураллар. Бу сирдэрин, нэһилиэк күөллэрин булгуччу олохтоохтор бэйэлэрэ туһанныннар. Ол оннугар күөл балыгын элбэтии, куобаҕы үксэтии курдук үлэни тэрийдиннэр. Атын сиртэн анаан-минээн тиийэн бултуулларын, баҕарбыттарынан айбардыылларын кытаанахтык уодьуганныахха.
Кэтэх дуу,
кэпэрэтиип дуу?
Тыа сирин сайыннарар туһугар биир эрэ хайысханан барыы, биир эрэ көрүҥү өрө тутуу охсуулаах буолуон сөп. Билигин биирдиилээн сүөһүлээх дьон баар буолан, тыа сирэ, хаһаайыстыбата баар. Биллэн турар, ким баҕалаах кэпэрэтиипкэ кыттыһара бааламмат. Сайын от кэмигэр куораттан, киин сиртэн тахсан, аймахтар түмсэн оттууллар. Ол түмүгэр атырдьах ыйын саҥатыгар үксүлэрэ оттоон бүтэр. Оттон өйдүүргүт эбитэ дуу, уопсай бас билии, сопхуос диэн баарын саҕана хаар түһүөр диэри оттуур түбэлтэ элбэҕэ. Улахан пиэрмэлэри тэрийии туох да көдьүүстэммэтэҕэ, ол түмүгэр ыһыллыы буолбута.
Кэлиҥҥи кэмҥэ күрүө бөҕө тутулунна, тиэхиньикэ да элбээтэ. Онон үлэлиир баҕалаах кэтэхтэри, бааһынайдары барыларын тэҥинэн өйүөххэ диэн саныыбын. Тылынан эрэ буолбатах, дьыаланан көрдөрүөххэ.
Чуолаан сылгыны үөрдээн иитиигэ кэпэрэтиип ордук туһалаах. Нэһилиэктэн тэйиччи, 3-4 сиргэ база туттан, сыспай сиэллээҕи элбэтиэххэ сөп. Дэриэбинэҕэ чугаһаппакка.
Холобур, Мугудайга Егор Дмитриевич Соловьев олус бэркэ тэринэн олорор. Дьиҥинэн, маннык үлэһит дьон хас нэһилиэк аайы баар. Олору кыайан сырдаппаппыт, бырапагаандалаабаппыт.
А.А. Варламов,
үлэ бэтэрээнэ, Мугудай нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, СӨ үтүөлээх зоотехнига.
Комментарии
Сообщение:
Отправить Отмена