Кулун тутар 11 күнүгэр аан дойдуга өтөрүнэн буолбатах алдьархай таҕыста. Токио куораттан 373 эрэ биэрэстэлээх сиргэ акыйаан анныгар 9 магнитудалаах улахан сир хамсааһына буолла. Ол түмүгэр 10-тан тахса миэтэрэ үрдүктээх цунами үөскээн иэдээннээх алдьатыыны таһаарда. Ол кэнниттэн 6 магнитудаҕа тиийэр эбии сир хамсааһыннара буоллулар. Кулун тутар 16 күнүнээҕи дааннайынан, 11 тыһ. киһи өллө уонна сураҕа суох сүттэ. Эспиэрдэр сир хамсааһына хатыланар куттала өссө да ааһа илик дииллэр.

Сир хамсааһына күн бэҕэһээҥҥэ диэри хаһан да тулхадыйыа суох курдук турбут аан дойду биир саамай баай, үрдүк технологическай сайдыылаах дойдутун үүт-тураан олоҕун биирдэ ыһан кэбистэ. Аан дойду үрдүнэн аатырар Тойота, Ниссан, Тошиба, Сони уо.д.а. атын корпорациялар уо.д.а. үлэлэрэ харгыстанна. Куораттарга элэктэриичэстибэ тиийбэт буолан, уоттарын ылаллар, маҕаһыыннарга ас-үөл, иһэр уу баранар.

Япония алдьархайын Арассыыйа дьоно сүрэхтэригэр чугастык ылыннылар. Москубаҕа посольство дьиэтин аттыгар күннэри-түүннэри дьон маҥан сибэккини, кумааҕы оригамилары аҕалан уураллар, чүмэчи уматаллар.

Арассыыйа салалтата иэдээҥҥэ түбэспит Япония олохтоохторугар көмө оҥорор уталытыллыбат дьаһаллары ылла. Японияҕа барыта 200-чэкэ быыһааччы уонна гуманитарнай көмө бу күннэргэ тиийиэхтээх. Ону таһынан, хантыраактар чэрчилэринэн, ньиэби, чоҕу атыылааһын кээмэйин улаатыннарар кэпсэтии барар.

Япония экэниэмикэтигэр сир хамсааһынын содула 15-35 млрд дуоллар дииллэр. Дьоппуоннар сир хамсааһынын кэнниттэн бэйэлэрэ ааҕалларынан, хоромньу ити дойду ВВП-тын 1%-ын кэриҥэ ылар. Ити, омос көрөргө, Япония экэниэмикэтигэр улаханнык дьайбат суума. Ол эрээри, ити радиация содула күүһүрбэтэҕинэ, сир хамсааһына атыннык диэлийэн тахсыбатаҕына.

Бу алдьархай өссө хайдах сиэллэнэн-кутуруктанан тахсыа биллибэт. Фукусима диэн ааттанар атомнай кииҥҥэ улахан саахаллар тахса тураллар. Дьоппуоннар ону бэйэлэрин кыахтарынан кыайан тохтоппот кутталлара үөскээн эрэр. Радиация таһыма үрдээн, станция тула 30 км сиртэн дьону көһөрдүлэр. Радиациялаах былыт Токио чугаһыгар тиийдэ. Радиация таһыма сорох сиргэ көҥүллэнэр таһымы уонунан төгүл куоһарда. Дьон билигин радиацияттан сэрэнэн дьиэттэн тахсыбат.

Фукусима «иккис Чернобыльга» кубулуйар куттала баар.

Арассыыйа Уһук Илинэ Японияттан олус чугас сытар. «Радиация Саха сиригэр кэлиэн сөп дуо?» диэн эколог Анатолий Чомчоевтан ыйыталастыбыт.

— Анатолий Игнатьевич, эн Чернобыль атомнай ыстаансыйатыгар саахалы туоратар штаб салайааччытынан үлэлээбитиҥ. Бу Японияҕа сир хамсааhыныттан АЭСтар алдьаныылара Саха сиригэр хайдах дьайыаҕай?

— Япония АЭСтарын оҥоhуулара букатын атын. Ол да иhин, «Фукусима» АЭС үс реактора алдьанна эрээри, муҥутаан 3 рентгент доза радиация салгыҥҥа таҕыста. Ити «гамма фон» туhунан эттэххэ. Ити АЭСтар элбэх «альфа фону» биэрэллэр (радиоактивнай быылы). Бу туспа приборунан кэмнэнэр. Оннук прибордар Арассыыйаҕа аҕыйахтар. Альфа частицалар 7 күн эрэ тыыннаах сылдьан баран сүтэллэр, ол эрээри ити да кэм иһигэр олус алдьатыылаахтык дьайаллар. Мантан сылтаан, бэл, ыраах Финляндияҕа дьуотунан профилактика оҥосто сатыы сылдьаллар.

— Саха сирин дьоно тугу гыныахтаахтарый?

— Бу күннэргэ таhырдьа сылдьыыны аҕыйатар наада. Уруккуттан икки төгүл элбэхтик ииктиир курдук, элбэх ууну иһиллиэхтээх. Күн аайы чэпчэтинэр курдук элбэҕи аhаныллыахтаах. Тиритэ-тиритэ душтанар эбэтэр чаастатык баанньыкка баран паарданар ордук. Ити курдук, сэттэ күн ааhыа буоллаҕа.

Саха сиригэр айылҕа радиацияны таhаарар астара бааллар. Ол курдук, саха ынаҕын этэ, этин миинэ, үүтэ, үүт аhылык. Саха сылгытын сыатын кыралаан эмп курдук сиэххэ сөп. Отон уо.д.а. кыhыл отонноох астары (моркуоп, сүбүөкүлэ) сиир наада.

—Сорох ааҕааччыларбытыгар хаhыат 7 күн ааспытын кэннэ тиийэр. Олор хайыылларый?

— Үөhэ эппитим курдук, аhы көрүнэллэр. Ый кэриҥэ. Ас — улахан эмп. Ол иhин айылҕа аhын аhанылыахтаах. Устуоруйаны көрүөҕүҥ: 60-с сыллардаахха салгыҥҥа атомнай боруобалааhын бөҕө буолан ааспыта. Ити кэмҥэ Саха сирин үгүс олохтоохторо 10 рентгент радиацияны ылбыттарын генерал Баррикад Замышляев кэлэ сылдьан кэпсээн турардаах. Аны, 1978 с. Марха өрүс салаатыгар эспит «Кратон-3» диэннэригэр 300 рентгентэн тахса күүстээх радиация тахса сылдьыбыта. Ол дьайыыларын төрөппүттэрбит төрүт астара баар буолан улахан охсуута суох аһарбыттара. Онон радиацияҕа да профилактика баар.

Саха сирин хоту өттүгэр Билибинотааҕы АЭС үлэлээбитэ ыраатта, үлэлиир болдьоҕун куоһарбыта быданнаата. Ону уһатан биэрэн иһэллэр. Онон В.Путин, Японияҕа буолбут түбэлтэттэн сылтаан Арассыыйа АЭСтарын ревизиялатара сөп этэ.

Бу күннэргэ Саха сиригэр «Ямаха-мюзик» атыыга уонна маркетиҥҥа салаатын, уопсастыбаннаска уонна рекламаҕа отделын дириэктэрэ Масаши Яно-сан кэлэ сылдьарын көрсөн, сир хамсааһынын туһунан ыйыталастыбыт:

— Хоромньу төһөтүн, хаһан содула туоратылларын туһунан тугу да этэр кыаҕым суох, бу иэдээн мин Арассыыйаҕа сырыттахпына таҕыста. Оттон бэйэм тус санаабын эттэхпинэ, Арассыыйа биир бастакынан көмө оҥорорго бэлэмин биллэрбититтэн олус үөрдүм. Ити биһиги дойдуларбыт инники сыһыаннара үтүө кэскиллээҕин туоһулуур. Оттон биһиги хампаанньабыт туһунан эттэххэ, Сендайга, Фукусимаҕа баар 15 үөрэтэр кылааспыт ууга былдьаннылар. Мин манна кэлэ сылдьан иэдээҥҥэ түбэспит дьоҥҥо көмөлөһүөн баҕалаах киһи элбэҕин көрдүм. Үтүө санааҕыт иһин махтанабын.

kyym.sakha.ru
18.03.2011 14:56 | оригинал статьи | просмотров: 18247