Быйыл сэтинньи ый 14 күнүгэр саха норуота биир тумус туттар киhитэ Анемподист Иванович Софронов-Алампа төрөөбүтэ 125 сылын туолуоҕа. Анемподист Софронов талааннаах драматург, поэт быhыытынан норуотугар киэҥник биллэр, сыаналанар. Кини айбыт пьесалара Саха сиригэр театральнай искусство сайдарыгар төhүү күүс буолбуттара. 150-тан тахса саха кутун туппут хоhооннору, ырыалары суруйан хаалларбыта. Суруйбут кэпсээннэрэ киhи уйулҕатын хамнаталларынан, саха прозатыгар биир бастыҥнарынан буолаллар. А.Софронов Саха театрын бастакы директорынан үлэлээбитэ.
Алампа үбүлүөйүгэр анаан Саха Республикатын Үүнэр көлүөнэтин государственнай театрын сыанатыгар “Таптал” драманы Театр уус-уран салайааччыта Алексей Павлов туруорда. Алексей Прокопьевичтан испэктээкил туhунан кэпсииригэр көрдөhөбүн.
Алексей Прокопьевич оскуолаҕа үөрэппит Алампа айымньыларыттан ордук өйдөөн хаалбытым, дууhабын долгуппут айымньынан “Таптал” драма буолар диэн кэпсээнин саҕалыыр. Мантан салгыы Алексей Прокопьевич кэпсээнин киллэрэбин:
Кэрэчээн Кэтирииhи наhаа аhыммытым, харыhыйбытым. Тапталлаах киhитэ Бүөтүр тоҕо быыhаан ылбата диэн киниэхэ олус хомойбутум, хоргуппутум уонна арай мин буолларбын маннык быыhыам, оннук быыhыам этэ диэн өйбөр оҥорон көрөрүм. Оскуолаҕа бу айымньыны үөрэппит кэммиттэн элбэх кыс хаар түhэн уулуннар даҕаны, айымньы ис хоhоонун баhыттан атаҕар дылы чуолкайдык өйдүүр эбиппин. Онон Алампа үбүлүөйүгэр анаан ханнык айымньыны туруорабыт диэн көрдөөбөккө, тута “Таптал” драманы туруорарга быhаарыммытым. Уонна бу испэктээкилинэн кэрэни харыстыаххайыҥ, араҥаччылыаххайыҥ, кэрэни өйдөөн көрүөххэйиҥ, кэрэни быыhыырга охсуhуоххайыҥ диэн этээри гыммытым. Кэрэни өйдөөн көрөр, харыстыыр, араҥаччылыыр, быыhыыр туhугар туруннахпытына эрэ дууhабыт чөл, ыраас буолуоҕа, норуот быhыытынан сайдыахпыт, туруктаах буолуохпут. Бу кэрэ диэн өйдөбүлгэ кыыс кэрэтэ эрэ киирбэт, норуот кэрэ туhунан өйдөбүлэ барыта киирэр.
Испэктээкилгэ метафора, символ элбэх. Холобур, Сис Сэмэнэ ыллаатаҕына киниэхэ тураах эрэ эппиэттиир, кини ырыатын тураах эрэ сэҥээрэр. Ыраас уу таммахтарынан Кэтириис ыраас кыыс оҕо буолара көрдөрүллэр. Кэтирииhи Сис Сэмэнэ быанан муомахтааhына, бу Кэтириис Сис Сэмэнин дьиэтигэр туох да бырааба, көҥүлэ суоҕа, баттанан-атаҕастанан олорорун туоhута. Кэтириис кырбанарыгар хаптаhын помостка ыттан үөhэ куотан тахса сатыыр да халтарыйан аллара түhэ турар. Бу кини дьылҕата. Дьылҕа-хаан ыйааҕыттан ханна да куоппаккын диэн көрдөрүү буолар. Сис Сэмэнэ кулубалыын, Кэтириис таптыыр киhитигэр күүhүнэн баран олордоҕуна, тутан илдьэ кэлэллэригэр Кэтириис куотан сүүрэкэлээн көрөр даҕаны тулалыы турар дьон ыыппаттар, Кэтириис кинилэргэ тиийэн иҥнэ турар. Кэтирииhи сокуоннай эриттэн күрээн, атын киhиэхэ иирэн барбыт дьахтар диэн тулалыыр дьон киниэхэ сыhыана көстөр. Кулуба суруксуттуун Сис Сэмэнтэн Кэтирииhи араара Бүөтүрдүүн кэлэн баран, кулубалаах суруксут Сис Сэмэн аттыгар туруулара, онтон сыана биир өтүүгэр Бүөтүр соҕотоҕун туран хаалыыта, суор-суору хараҕын оҥпот диэн өйдөбүлү биэрэр. Испэктээкил сүрүн символынан үрүҥ туллук буолар. Алампа “Үрүҥ туллук эрэ мөлбөстүүр...” ырыата испэктээкил былаhын тухары барар. Сыана иннигэр маҥан таҥаhынан туллук чыычаах силуэта ыйанан турар.
Бу туллук чыычаах көҥүлгэ көтө сатыыр даҕаны, кынаттара илимҥэ иҥнибиттэр. Онон кыайан көҥүлгэ көтөр кыаҕа суох. Илимҥэ иҥнибит үрүҥ туллугунан Кэтириис дьылҕата көстөр.
Испэктээкилгэ Кэтириис таҥаhынан оҥорбут үрүҥ туллуга үөhэ көтөн тахсар. Бу үрүҥ туллугунан Кэтириис көҥүлгэ үөрэ-көтө сылдьар баҕа санаата көрдөрүллэр. Испэктээкил саҕаланыаҕыттан бүтүөр дылы сыанаҕа Кэтирииhи тула дьон-норуот сылдьар. Бу биhиги обществоҕа, дьон-норуот ортотугар олорорбутун көрдөрөр. Дьон-норуот Кэтириис олоҕор-дьылҕатыгар кыhамматтар, көннөрү ыраахтан көрөөччү эрэ курдук сылдьаллар. Бу биhиги олохпутугар баар көстүү буолар. “Миигин эрэ тыыппатыннар, таарыйбатыннар”, - диэн санаа-оноо биhиги олохпутугар үгүстүк көстөн ааhар. Инньэ гынан, быыhаныах даҕаны быыhаммат, көмүскэниэх даҕаны көмүскэммэт.
Кэтириис икки саастааҕыттан тулаайах хаалан бу орто дойдуга ийэ-аҕа тапталын билбэтэҕин, орто дойду олоҕуттан арахсан эрэ баран төрөппүт таптала диэни дьэ билэринэн испэктээкил түмүктэнэр. Быыс сабылларыгар соҕотох чүмэчи умайан хаалар, сыана үрдүгэр Алампа портрета көстөн кэлэр. Бу биhиги Алампаҕа сүгүрүйэн, кини кэриэhигэр туруорбут чүмэчибит буолар.
Бу тылларанан Алексей Прокопьевич испэктээкил туhунан кэпсээнин түмүктүүр. Премьераҕа кэлбит дьон Кэтириис эрэйдээх-буруйдаах дьылҕатын олус чугастык ылынан, харахтарын уутун сотто-сотто Кэтирииhи оонньообут Айталина Ильинаҕа дохсун ытыс тыаhын бэлэхтээтилэр. Көрөөччү испэктээкилтэн долгуйда, көрөөччү испэктээкили ылынна. Бу буолар Алампа айымньытын уҕараабат күүhэ. Төhө эмэ суруллубута сүүсчэкэ сыл буолбутун иhин “Таптал” драма биhиги билиҥҥи олохпут проблемаларын син биир таарыйар, көрдөрөр. Таптал ханнык даҕаны кэмҥэ таптал. Киhи-аймах баарын тухары таптал темата дьон дууhатын долгута, сүрэҕин сүүдүтэ туруоҕа. Көрөөччү сөбүлээбит “Таптал” испэктээкилэ Үүнэр көлүөнэ театрыгар муус устар 16-с, 22-с уонна 26-с күннэригэр буолуоҕа.
Надежда Павлова,
Саха Республикатын культуратын үтүөлээх үлэhитэ.
Комментарии
Сообщение:
Отправить Отмена